آنچه مى‏خوانيد پژوهشى است كوتاه در باره تاريخ ولادت حضرت‏صديقه طاهره، حضرت فاطمه عليهاالسلام كه سالها پيش انجام شده است‏و اينك با اصلاحاتى اندك تقديم مى‏شود. روشن است كه اين موضوع،پژوهشى بيش از اين مى‏طلبد، اما همين مقدار مى‏تواند تصويرى كلى از اين‏مساله به دست دهد.

اين مقاله تلاش مى‏كند بررسى كوتاهى در باره تاريخ ولادت آن‏حضرت(س) و در نتيجه سن ازدواج و مدت عمر شريفش داشته باشد. گرچه‏شخصيت‏بانوى بزرگى چون فاطمه زهرا(س) و تبيين آن متكى بر صحت وسقم نتايج اين گونه مباحث نيست، ولى نشان دادن واقعيات علمى، حتى اگرهيچ اثر مستقيم عملى نيز نداشته باشد، امرى مطلوب است. اعمال خاص وادعيه ويژه‏اى كه معمولا در تعظيم چنين مناسبتهايى وارد شده است، ولزوم وحدت رويه جامعه اسلامى در بزرگداشت و تجديد عهد با اولياى‏دين(ع)، تاكيدى است‏بر مفيد بودن اين دست مباحث.

از ميان هزاران شاهد گويايى كه بر مظلوميت اهل‏بيت(ع) گواهى‏مى‏دهد، همين اختلاف نظرهايى است كه در باره تاريخ ولادت و رحلت ومدت امامت و عمر آن بزرگواران بر جاى مانده است. اين، نه يعنى‏ناديده انگاشتن تلاشهاى طاقت‏فرساى علماى متعهد و مورخان دلسوزى‏كه خود از اين رهگذر، دلى پردرد دارند، بلكه اشاره به ظلم تاريخ وتاريخ‏پردازانى است كه يك نگاه اجمالى به تاليفاتشان نشان مى‏دهدچگونه در وصف حاكمان جور و عمال آنان و خصوصيات زندگى شخصى‏بسيارى كسان كه حتى برخى از آنان ارزش نام بردن نيز ندارند، به تفصيل‏قلم‏فرسايى كرده‏اند و در تطهير دستگاه ستم آنان، سخنها رانده‏اند و تاريخ‏را بر مذاق ستمكاران نوشته‏اند، ولى از مظلومان تاريخ و بويژه از بزرگان‏شيعه يا سخنى نگفته‏اند و يا به اشارت رفته‏اند و يا خائنانه و يا جاهلانه‏دست‏به تحريف چهره آنان آلوده‏اند. اينجاست كه دستهاى پيدا و نهان‏سلطه را در محو ياد و فكر و منطق و حتى نام بزرگان شيعه بويژه امامان‏معصوم(ع) در گوشه گوشه تاريخ به خوبى مى‏توان ديد. وقتى چهره‏اى چون‏اميرالمؤمنين(ع) كه بعد از پيامبر اكرم(ص) اولين انسان كامل و زندگى اوپرجاذبه‏ترين قطعه تاريخ است، قبر مباركش سالهاى سال از ديدگان عموم‏به جز خواصى چند، مخفى باشد و آوردن نام او بر زبان جرمى نابخشودنى‏به شمار آيد تا جايى كه كسى چون ابوالحسن بصرى كه خود در نظرحكومت وقت، قرب و منزلتى نيز داشت، بگويد كه ما به على(ع) با كنيه‏«ابوزينب‏» (پدر زينب) اشاره مى‏كرديم. يعنى از بردن نام حضرت باك‏داشتند، و وقتى پاره تن پيامبر(ص) با آن منزلت و مقامى كه نزد پدر خويش‏داشت و فاصله رحلت پدر بزرگوارش تا شهادت او به صد روز نيزنمى‏رسد، حتى در مورد محل خاكسپارى‏اش، نظرى قاطع نمى‏توان داد، آن‏وقت در مورد ساير حضرات ائمه(ع) مطلب پرواضح خواهد بود. اگر نبودفداكارى و تلاش همه جانبه عالمان و راويان و فقيهان شيعه، امروز ما جزاندكى از زواياى زندگى امامان شيعه(ع) و بزرگان اهل‏بيت(ع) نمى‏دانستيم.

تلاش حاكمان جور و واعظان دربار و تاريخ‏نويسان قلم بمزد، در ازميان بردن نقش و نام و ياد اهل‏بيت(ع) را، از اين جمله على(ع) به خوبى‏مى‏توان دريافت:

كل حقد حقدته قريش على رسول الله(ص) اظهرته في وسيظهرها في ولدي من بعدي. ما لي و لقريش؟! انما وترتهم‏بامر الله و امر رسوله، افهذا جزاء من اطاع الله و رسوله ان‏كانوا مسلمين؟! ⁽¹⁾ .

همه كينه‏اى را كه قريش نسبت‏به رسول خدا(ص) داشت در باره من‏آشكار ساخت و آن را بعد از من، به فرزندانم نشان خواهد داد. مرابا قريش چه كار! من فقط به دستور خدا و پيامبرش از اينان انتقام‏گرفته و برخورد كردم. آيا اگر اينان مسلمانند، اين پاداش كسى است‏كه اطاعت‏خدا و پيامبرش را نموده است؟!

و يا سخن ديگر اميرالمؤمنين(ع) كه پيامبر(ص) حتى اگر فرزند پسرى نيزبعد از خود داشت، حكومت را به او نمى‏دادند، چون از پيامبر اكرم(ص) دل‏خوشى نداشتند و در صدد محو چهره او و اهل‏بيتش بودند. ⁽²⁾ .

اين در حالى بود كه آنان براى وصول به اهداف شوم خويش حد ومرزى نمى‏شناختند و حتى از افترا بستن به رسول خدا(ص) و جعل حديث وساختن چهره‏اى دلخواه براى خود يا ناصالحانى كه تامين كننده خواست‏آنان بودند دريغ نمى‏كردند.

اختلاف نظرى كه در باره مدت عمر حضرت فاطمه(س) وجود داردبيشتر ناشى از اختلاف در تاريخ ولادت آن حضرت(س) است; زيرا هرچنددر خصوص تاريخ دقيق شهادت حضرت(س) نيز نظريات چندى ابرازگرديده ولى فاصله‏اى كه ميان اين نظريات است، چندان نيست و حداقل واكثر آن به يك سال نمى‏رسد (حداكثر 8 ماه و حداقل 45 روز)، ولى‏اختلاف‏آرا در سال تولد آن حضرت(س) زياد است و فاصله حداقل و اكثرآن به حدود 17 سال مى‏رسد! يعنى حداقل سنى كه براى حضرت(س) هنگام‏رحلت ذكر شده 18 سال و حداكثر 35 سال است.

اين گفته‏ها با محور قرار دادن تاريخ بعثت پيامبر(ص) در سن 40سالگى و 13 سال قبل از هجرت، به دو بخش تقسيم مى‏گردد. عده‏اى ولادت‏حضرت(س) را پيش از مبعث مى‏دانند و دسته‏اى بعد از آن.

دسته اول: پيش از بعثت

حداكثر تاريخى كه در اين بخش از نظرها، يعنى ولادت فاطمه(س)،پيش از بعثت، وجود دارد، 12 سال است ⁽³⁾ كه بدين ترتيب، عمر حضرت(س)به 35 سال مى‏رسد! بعضى آن را سال هفتم قبل از مبعث دانسته‏اند ⁽⁴⁾ كه‏بنابراين، سن حضرت(س) هنگام شهادت 30 سال خواهد شد، و عده‏اى ديگررحلت آن حضرت(س) را در 29 سالگى يعنى 6 سال پيش از بعثت‏شمرده‏اند. ⁽⁵⁾ برخى نيز تصريح به 5/28 سال كرده‏اند كه البته قابل جمع با29 سال و 28 سال است. برخى نيز 25 سال را ذكر كرده‏اند. ⁽⁶⁾ .

ولى آنچه كه در ميان مورخان اهل سنت، بيشتر شهرت دارد سال‏پنجم قبل از مبعث است. چنان كه عده‏اى نيز همين نظريه را با تصريح به‏همزمانى آن با سال تجديد بناى كعبه يعنى سال پنجم پيش از مبعث‏نموده‏اند. ⁽⁷⁾ .

بر طبق اين قول، فاطمه(س) هنگام شهادت 28 سال بوده است. برخى‏نيز سن 27 سال را ذكر كرده‏اند. ⁽⁸⁾ .

دسته دوم: بعد از بعثت

اين بخش از نظرها، ولادت فاطمه(س) را مربوط به بعد مبعث‏دانسته‏اند، و تقريبا در اين دسته، سه گفته وجود دارد:

سال نخست‏بعثت

اين گفته عده‏اى است كه سال نخست‏بعثت را سال تولد قرار داده‏اند ⁽⁹⁾ و هر چند بعضى آن را در 41 سالگى سن شريف رسول خدا(ص) نوشته‏اندولى ظاهرا منظورشان همان سال اول بعثت است. چون برخى اينان‏تصريح كرده‏اند كه در راس 41 سالگى بوده است و لذا خود نتيجه گرفته‏اندكه بر اين اساس، سن حضرت فاطمه(ع) هنگام رحلت 23 سال بوده است.البته ما در ميان صاحب‏نظران شيعه كسى كه اين قول را پذيرفته باشدنيافتيم.

گفته دوم كه طرفداران بزرگى چون شيخ‏مفيد دارد، ولادت را در 20جمادى‏الآخره سال دوم بعثت مى‏داند. چنان كه مرحوم سيد بن‏طاووس به‏نقل از كتاب حدائق الرياض شيخ مفيد آورده است. ⁽¹⁰⁾ و نيز خود شيخ مفيددر رساله مسار الشيعه به اين مطلب تصريح كرده است:

و فى اليوم العشرين منه، سنة اثنتين من المبعث، كان مولدالسيدة (مولاتنا خ.ل) الزهراء فاطمة بنت رسول‏الله(عليهماالسلام) و هو يوم شريف يتجدد فيه سرور المؤمنين‏و يستحب فيه التطوع بالخيرات و الصدقة على المساكين; ⁽¹¹⁾ .

ولادت حضرت فاطمه زهرا، دختر رسول خدا كه سلام بر آنها باد،در روز بيستم از اين ماه (جمادى‏الاخر) از سال دوم مبعث‏بوده‏است. و آن روز شريفى است كه خوشحالى مؤمنان تجديد مى‏شود ودر اين روز انجام دادن خيرات و پرداخت صدقه به تنگدستان‏مستحب است.

كفعمى نيز در كتاب مصباح خود، همين گفته را ترجيح داده است وگفته سوم را كه خواهد آمد با تعبير «گفته شده‏» بيان كرده است. ⁽¹²⁾ .

شيخ طوسى در ضمن بيان مناسبتهاى ماه جمادى‏الاخر اين عبارت راآورده است:

فى اليوم العشرين من جمادى الآخرة سنة اثنتين من المبعث، كان‏مولد فاطمه(ع) في بعض الروايات، و في رواية اخرى سنة خمس‏من المبعث و العامة تروي ان مولدها قبل المبعث لخمس سنين; ⁽¹³⁾ .

ولادت فاطمه(ع) بر اساس برخى روايات، روز 20 ماه جمادى‏الآخره‏از سال دوم مبعث آمده، و در روايتى ديگر، سال پنجم ذكر شده است‏و اهل سنت روايت مى‏كنند كه ولادت حضرت(س) 5 سال پيش ازمبعث‏بوده است.

مرحوم شيخ‏عباس قمى، اين قول را ظاهرا نظر اكثر علماى شيعه‏مى‏داند. ⁽¹⁴⁾ .

بنابراين، تنها شيخ مفيد است كه با جزم، به اين قول تصريح كرده است،كه بر اساس آن، حضرت فاطمه(س) در 21 سالگى رحلت فرموده است.

گفته سوم كه به نظر مى‏رسد مشهور ميان علماى شيعه است، (البته‏برخى از علماى اهل سنت نيز قايل به آن شده‏اند ⁽¹⁵⁾ ) و روايات چندى نيز برآن دلالت دارد، سال پنجم بعد از مبعث را هنگام ولادت مى‏داند. ⁽¹⁶⁾ .

در ميان معتقدان به اين نظر، از شخصيتهايى چون ابن‏ابى‏الثلج‏بغدادى،متوفاى 325 هجرى ⁽¹⁷⁾ ، مرحوم كلينى، متوفاى 328 يا 329، محمدابن‏جرير طبرى امامى، صاحب كتاب دلائل الامامة، ابن‏شهر آشوب دركتاب المناقب، علامه طبرسى در كتاب تاج‏المواليد ⁽¹⁸⁾ و شيخ بهايى در كتاب‏توضيح المقاصد ⁽¹⁹⁾ مى‏توان نام برد.

در نتيجه بيشتر مورخان اهل سنت، تاريخ ولادت را قبل از بعثت‏مى‏دانند ولى مصادر شيعى آن را مربوط به بعد از آن دانسته‏اند و در هر دودسته، سال پنجم قبل از مبعث‏يا بعد از آن، از شهرت بيشترى برخورداراست.

آنچه گذشت اشاره‏اى اجمالى به نظرهاى مطرح شده در باره تاريخ‏ولادت فاطمه(س) بود. اما اينكه كدام يك از گفته‏هاى يادشده به واقع‏نزديكتر است پرسشى است كه در اين بخش به اجمال به آن مى‏پردازيم.

ابتدا بايد روشن شود كه آيا ولادت، قبل از مبعث‏بوده است چنان كه‏مفاد نظريات دسته اول بود، يا بعد از آن؟

چنان كه ملاحظه شد كسانى از اهل سنت كه در اين زمينه سخن‏گفته‏اند جز معدودى از آنان، معتقدند وقوع آن قبل از بعثت‏بوده است.برخى نويسندگان شيعه نيز اين قول را ترجيح داده و در تاييد آن به اين‏مساله فقهى اشاره كرده‏اند كه حد اكثر سن باردارى زنان 50 سالگى است واگر تاريخ ولادت را مربوط به بعد از مبعث‏بدانيم، در آن برهه، سن‏حضرت خديجه(س) به حدود 60 سال مى‏رسيده است.

اينكه علت اين اتفاق نظر در ميان بيشتر مورخان اهل سنت چه بوده‏است و چرا تاريخ ولادت را قبل از بعثت مى‏دانند؟ خود مساله‏اى است‏قابل بحث. آيا صرفا يك نقل تاريخى است كه آنان بازگو كرده‏اند، يااستنباطى است كه مثلا با توجه به همين فرع فقهى داشته‏اند؟ به هر روى،اين دسته از گفته‏ها را نمى‏توان تصديق كرد زيرا:

نخست اينكه، اختلاف و تناقضى كه بين آنهاست موجب ضعف آنهامى‏شود.

دوم اينكه، به مصداق «اهل‏البيت ادرى بما فى البيت‏»، طبيعت چنين‏قضايايى ايجاب مى‏كند كه گفته فرزندان و نزديكان خود فاطمه(س) ملاك‏قرار گيرد، و چنان كه خواهد آمد مفاد روايات وارده از اهل‏بيت(ع) غير ازاين است.

سوم اينكه، در موارد متعددى از متون تاريخى و روايى گزارش شده‏است كه حداقل، بعضى از فرزندان خديجه(س)، بعد از مبعث متولدشده‏اند ⁽²⁰⁾ و مى‏دانيم كه حضرت زهرا(س)، آخرين فرزند خديجه(س) بوده‏است.

البته برخى مورخان اهل سنت، رقيه را كوچكترين آنها شمرده‏اند،ولى مؤلف تاريخ الخميس، در ضمن دليلى كه مى‏آورد ولادت رقيه را قبل ازام‏كلثوم مى‏داند، در نتيجه حضرت زهرا(ع) آخرين فرزند خواهد بود، چون‏ولادت ام‏كلثوم قبل از آن حضرت(س) بوده است. چنان كه ابن‏عبدالبر نيزهمين را در كتاب استيعاب در شرح حال خديجه(س) آورده است.

البته در اينكه زينب و رقيه و ام‏كلثوم، واقعا دختران پيامبر(ص)بوده‏اند يا بزرگ شده در خانه حضرت(ص)، برخى بحث و مناقشه كرده‏اند واينك ما را با آن كارى نيست. ⁽²¹⁾ .

چهارم اينكه، برخى از علماى اهل سنت نيز چنان كه گذشت، تاريخ‏آن را بعد از مبعث مى‏دانند.

پنجم اينكه، اين موضوع را بسيارى از محدثان و مورخان سنى نيزآورده‏اند كه انعقاد باردارى حضرت خديجه(س) بعد از آن بود كه پيامبراكرم(ص) در معراج از ميوه بهشتى ميل نمود. ⁽²²⁾ لذا نويسنده تاريخ الخميس‏بعد از ذكر پاره‏اى از اين روايات مى‏گويد: مقتضاى آنها اين است كه ولادت‏فاطمه(س) بعد از بعثت‏بوده است، زيرا معراج بعد از بعثت واقع شده است.

برخى چنان كه اشاره شد، به استناد نظريه فقهى كسانى چون شهيدآيت‏الله صدر كه حداكثر سن باردارى را براى عموم زنان، بدون تفاوت‏ميان قرشى و غير قرشى، 50 سال دانسته است ⁽²³⁾ سال پنجم قبل از مبعث راترجيح داده‏اند، ولى اين نيز تنها مى‏تواند يك استنباط ظنى باشد، زيراگرچه عده‏اى از فقهاى شيعه همين نظريه فقهى را در باب حد اكثر ابتداى‏زمان يائسگى قايلند، ولى اكثريت فقها اين مبدا را براى زنان قرشى 60سالگى مى‏دانند.

علاوه اينكه، اين اشكال در صورتى است كه بپذيريم حضرت‏خديجه(س) در 40 يا 45 سالگى با رسول خدا(ص) ازدواج كرده است;چنان كه مشهور نيز همان 40 سالگى است، و الا اين استبعاد به كلى مرتفع‏خواهد شد، زيرا گفته‏هاى ديگرى نيز در اين زمينه وجود دارد و برخى‏سنين 25، 28، 30 و 35 سالگى را سن ازدواج خديجه(س) شمرده‏اند. ⁽²⁴⁾ .

اينها همه در صورتى است كه نخواهيم حضرت خديجه(س) را به‏عنوان استثنا ذكر كنيم و الا تنها براى رفع استبعاد امكان باردارى در چنين‏سنينى، يادآور مى‏شويم كه قرآن كريم بعد از اينكه به همسر ابراهيم(ع)بشارت ولادت اسحق(ع) و يعقوب(ع) فرزند اسحق(ع) را مى‏دهد، از زبان وى‏كه از روى تعجب سخن مى‏گفت، نقل مى‏كند كه:

قالت‏يا ويلتى ا الد و انا عجوز و هذا بعلي شيخا; ⁽²⁵⁾ .

گفت: اى واى! آيا من داراى فرزند مى‏شوم در حالى كه پيرم و اين‏شوهرم نيز مسن است!

البته باز تكرار مى‏كنيم اين را تنها براى رفع استبعاد آوريم.

بنابراين، اين دسته از گفته‏ها كه محورشان ولادت پيش از مبعث‏بود،قابل پذيرش نيست و بايد آن را ناشى از اشتباه در محاسبه و يا نقل و يا توهم‏انطباق با يك فرع فقهى و يا علل ديگرى دانست، و آنچه صحيح به نظرمى‏رسد و تقريبا مورد اتفاق بين مورخان و محدثان شيعه است، ولادت‏بعد از مبعث است كه سه احتمال در مورد آن ذكر شد; سال اول، سال دوم وسال پنجم.

سال اول بعثت:

اين گفته، افزون بر اينكه برخلاف مفاد برخى روايات است كه ازاهل‏بيت(ع) وارد شده است و در ادامه خواهيم آورد، مخالف آن دسته ازرواياتى است كه تاكيد دارد حضرت خديجه(س) پس از اينكه پيامبر(ص) درمعراج ميوه بهشتى خورد، باردار شد. توضيح اينكه، هر چند در تعيين دقيق‏سالى كه پيامبر(ص) به معراج رفت اختلاف نظر وجود دارد ولى تقريبا ميان‏علماى اسلام اتفاق نظر وجود دارد كه معراج، بعد از مبعث‏بوده است وكمترين سالى كه ذكر شده سال دوم بعثت (15 ماه بعد از بعثت) است. ⁽²⁶⁾ .

سال دوم بعثت:

پيوند پاكيزگى

1. پيامبر اكرم(ص):

من سره ان يلقى الله طاهرا مطهرا فليلقه بزوجة و من ترك‏التزويج مخافة العيلة فقد اساء الظن بالله عز و جل; ⁽¹⁾ .

هر كس شادمان مى‏شود به اينكه خداوند را در حال پاكى و پاكيزگى.

[معنوى] ملاقات كند، پس خداى را به همراه زوجه‏اى ملاقات كند،و كسى كه ازدواج را به خاطر ترس از خرجى زندگى رها كند، درحقيقت‏به خداى عز و جل بدگمان شده است.

برخوردارى از نعمت همسر، مى‏تواند محيط مساعدى را در زندگى‏انسان، در جهت كسب طهارت معنوى و دورى از انحرافات ايجاد كند.انسانى كه براى تامين سعادت ابدى و حيات جاويد تلاش مى‏كند بايد بداندكه همسرى مناسب، همسفر خوبى براى او خواهد بود. توجه به ملاكهاى‏اصلى و ارزشى در گزينش همسر، مى‏تواند انسان را در دستيابى به همسرى‏مناسب يارى كند، و اين نكته‏اى است كه در روايت‏بعدى به آن توجه شده‏است.

2. امام صادق(ع):

اذا تزوج الرجل المراة لمالها او جمالها لم يرزق ذلك، فان تزوجهالدينها رزقه الله عز و جل جمالها و مالها; ⁽²⁾ .

هنگامى كه مرد، زن را به خاطر ثروت يا زيبايى‏اش به ازدواج‏درآورد به هدفش نخواهد رسيد، ولى اگر با او به انگيزه دين وايمانش ازدواج كرد، خداى عز و جل، هم زيبايى و هم ثروت او راروزى‏اش، خواهد نمود.

انسانى كه با انگيزه صحيح، اين سنت اسلامى را انجام مى‏دهد، از يك‏طرف زمينه مناسبى را در جهت رشد معنوى خويش فراهم كرده است، و ازجانب ديگر، درهاى رزق و فضل الهى را به روى خود گشوده است. و اين‏علاوه بر آنكه مفاد روايات متعددى است، به صراحت مورد تاكيد قرآن‏نيز واقع شده است; آنجا كه مى‏فرمايد: «و انكحوا الايامى منكم والصالحين من عبادكم و امائكم ان يكونوا فقراء يغنهم الله من فضله و الله‏واسع عليم‏». ⁽³⁾ .

مفاد آيه اين است كه «زنان و مردان بى‏همسر و نيز بردگان و كنيزانى‏كه شايستگى ازدواج يافته‏اند را همسر دهيد، اگر هم تنگدست‏باشندخداوند از فضل خودش آنان را بى‏نياز خواهد ساخت. خداوند، هم وسعت‏دارد و هم مى‏داند».

از سوى ديگر، از ارزشمندترين ساختارهاى اجتماعى در اسلام، بنيان‏خانواده است كه اگر بر اساس صحيح و در چارچوب ارزشهاى دينى شكل‏گرفته باشد همان گونه كه در روايت‏بعدى آمده، دوست داشتنى‏ترين بنا درپيشگاه خداوند است.

3. امام باقر(ع):

قال رسول الله(ص): ما بنى بناء في الاسلام احب الى الله تعالى من‏التزويج; ⁽⁴⁾ .

از نظر اسلام، در پيشگاه خداوند تعالى، هيچ بنايى، محبوبتر ازازدواج بنا نشده است.

از اين‏رو در احاديث چندى، از ترك ازدواج و زندگى مجرد، نكوهش‏شده است و حتى كسانى كه به عمد، راه تنهايى زيستن را پيشه مى‏كنندنفرين شده‏اند. ⁽⁵⁾ .

4. پيامبر اكرم(ص):

خيركم، خيركم لنسائه و انا خيركم لنسائي; ⁽⁶⁾ .

بهترين شما مردى است كه با زنان خود خوشرفتارتر باشد و من ازهمه شما نسبت‏به همسرانم خوشرفتارترم.

5. پيامبر اكرم(ص):

ما زال جبرئيل يوصيني في امر النساء حتى ظننت انه سيحرم‏طلاقهن; ⁽⁷⁾ .

جبرئيل، همواره به من سفارش زنان را مى‏نمود تا آنجا كه گمان‏كردم، خداوند بزودى طلاق دادن آنان را حرام خواهد كرد.

آنگاه كه همسر براى مرد، در حكم امانتى الهى است، طبيعى است كه‏بهترين مردان در اين خصوص كسانى خواهند بود كه براى اين وديعه‏هاى‏الهى بهتر باشند و پيامبر اكرم(ص) با همه مسؤوليتهايى كه مقام امامت ورسالت‏بر دوش او مى‏گذاشت و با وجود تعداد همسرانى كه به خاطرمصلحت اسلام اختيار كرده بود و اختلافى كه آن همسران از نظر اخلاق وسن داشتند، به گونه‏اى با آنها رفتار مى‏كرد كه در سراسر عمر زناشويى حتى‏يك بار نيز نتوانستند بر پيامبر اكرم(ص) خرده‏گيرى كنند و اين خود يكى ازامتحانات الهى براى رسول اكرم(ص) بود.

در فرهنگ جاهلى، از آنجا كه زن به مثابه مال شخصى مرد پنداشته‏مى‏شد و مرد براى خود اين حق را قايل بود كه با همسر خود هر گونه كه‏خواست رفتار كند و او را هر چند بناحق، مورد اذيت و آزار قرار دهد، دراسلام براى دفاع از حقوق زن عنايت‏خاصى شده است; از جمله به روايت‏ذيل توجه شود.

6. پيامبر اكرم(ص):

... فاي رجل لطم امراته لطمة، امرالله عز و جل مالك، خازن النيران فيلطمه على حر وجهه سبعين لطمة في نار جهنم ...; ⁽⁸⁾ .

هر مردى كه يك سيلى به صورت همسرش بزند، خداى عز و جل به‏«مالك‏» كه مامور دوزخ است، دستور مى‏دهد در آتش جهنم، هفتادسيلى به گونه او بزند.

7. امام موسى بن جعفر(ع):

عيال الرجل اسراؤه، فمن انعم الله عليه نعمة فليوسع على‏اسرائه، فان لم يفعل اوشك ان تزول تلك النعمة; ⁽⁹⁾ .

خانواده مرد، اسيران او هستند. لذا هر كس كه خداوند بر او نعمتى‏ارزانى داشت، بر اسراى خودش وسعت و گشايش دهد و الا اگر اين‏كار را نكرد، آن نعمت در شرف نابودى قرار خواهد گرفت.

مساله آسان گرفتن زندگى بر همسر و فرزند را در روايات متعددى‏مى‏خوانيم. اينكه در اينجا همسر و فرزندان، همانند اسيران شمرده شده‏انداز اين جهت است كه آنان راه به جايى ندارند و چشم نياز و ديده انتظار به‏دست مرد گشوده‏اند. از سوى ديگر، يك اسير، تنها نياز به امور مادى ندارد.برخورد مناسب و اظهار عطوفت، بهترين هديه براى او است. لذا درروايت ديگرى، همين امر به صورت كلى آمده است كه در پيشگاه خداوند،محبوبترين بندگان، آنانند كه رفتارشان با خانواده‏شان كه اسيران آنانندبهتر باشد. ⁽¹⁰⁾ روايات بعدى نيز در همين زمينه است.

8 . پيامبر اكرم(ص):

جلوس المرء عند عياله احب الى الله تعالى من اعتكاف في‏مسجدي هذا; ⁽¹¹⁾ .

در پيشگاه خداوند تعالى، نشستن مرد در كنار همسر خود، ازاعتكاف در اين مسجد من، محبوبتر است.

ارزش اعتكاف و ثواب ماندن در مسجد پپامبر(ص) چيزى است كه هرمسلمانى آرزوى دستيابى به آن را دارد. اگر به فضيلتى كه اعتكاف در مسجدآن حضرت(ص) دارد توجه شود، آن وقت‏به ارزش بالاى انس و الفت ونشستن مرد در كنار همسر خود، بيشتر پى خواهيم برد. اين نياز طبيعى زن‏است كه همسرش، ساعاتى را در كنار او باشد، با او هم‏صحبت‏شود، به سخن‏او گوش كند، و كارهاى روزمره، او را از اين مهم باز ندارد. خود مرد نيزچنين نيازى را دارد. و اين عنايت و اهتمام بالاى اسلام به تحكيم مناسبات‏زن و شوهر و تقويت روابط عاطفى آنان را مى‏رساند كه حضور در خانه ونشستن در كنار همسر را در پيشگاه خداوند از اعتكاف در مسجدالنبى(ص) دوست‏داشتنى‏تر به شمار مى‏آورد. و اين چنين است كه در سخن ديگرى ازپيامبر بزرگوار اسلام(ص) آمده است «مردى كه لقمه در دهان همسر خودمى‏گذارد داراى اجر و ثواب است.» ⁽¹²⁾ و يا گفته حضرت(ص) كه دمت‏به‏خانواده را تنها كار انسان «صديق‏» يا «شهيد» يا مردى كه خداوند خواسته‏است‏خير دنيا و آخرت را به او برساند مى‏شمارد:

لا يخدم العيال الا صديق او شهيد او رجل يريد الله به خير الدنيا والآخرة. ⁽¹³⁾ .

9. پيامبر اكرم(ص):

من دخل السوق فاشترى تحفة فحملها الى عياله كان كحامل‏صدقة الى قوم محاويج و ليبدا بالاناث قبل الذكور; ⁽¹⁴⁾ .

مردى كه داخل بازار شود و تحفه‏اى بخرد و آن را براى خانواده‏اش‏ببرد، ثوابش برابر كسى است كه صدقه‏اى را به قومى نيازمند برساند.و (هنگام خريد يا تقسيم) نخست از دختران شروع كند.

عنايت‏خاصى كه در اينجا حتى در هديه دادن به دختران شده حاكى‏از اوج توجه و احترامى است كه اسلام براى آنان قايل است، و از طرف‏ديگر، نشان‏دهنده زمينه بيشترى است كه فرزندان دختر در جلب عطوفت‏و مهربانى دارند.

براى تقويت رشته‏هاى زندگى مشترك زن و مرد و ايجاد حس اعتمادبه نفس در زن و دلگرمى بيشتر به زندگى، توجه خاصى نيز به روابط‏عاطفى ميان آن دو شده است. حديث‏بعدى مؤيد اين معناست.

10. پيامبر اكرم(ص):

قول الرجل للمراة «اني احبك‏» لا يذهب من قلبها ابدا; ⁽¹⁵⁾ .

اين گفته مرد به همسرش كه «من تو را دوست دارم‏» هيچ‏گاه از قلب‏زن بيرون نمى‏رود.

آراستگى و زينت

11. امام باقر(ع):

لاينبغى للمراة ان تعطل نفسها و لو ان تعلق في عنقها قلادة ولاينبغي ان تدع يدها من الخضاب و لو ان تمسحها مسحابالحناء و ان كان مسنة; ⁽¹⁶⁾ .

براى زن (در رسيدگى به وضع ظاهر خود) سزاوار نيست كه به خودو سر و وضعش نرسد هر چند به اينكه گردنبندى را به خود بياويزد،و سزاوار نيست كه دستش را بى‏رنگ رها كند هر چند به اينكه‏مختصر حنايى بگذارد; گرچه سالخورده باشد.

بى‏شك موضوع ياد شده، يك نياز طبيعى براى زن و مرد است و دراين روايات، همان گونه كه به مساله هزينه و ايجاد گشايش در زندگى و نيزاظهار محبت علنى توجه شده است‏بر اين نياز طبيعى نيز كه در روابط زن وشوهر نقش خاصى دارد تاكيد شده است. همين امر پسنديده در صورتى كه‏خارج از حدود خانه و براى بيگانه انجام شود حرام است و آثار سوء خودرا در جامعه و بويژه در محيط خانواده و روابط زن و شوهر خواهدداشت. اين امر پسنديده، عينا براى مردان نيز سفارش شده و علت آن نيزروشن است. البته نكته ديگرى كه در همين زمينه بايد مورد توجه قرارگيرد موضوع لزوم تمايز ميان زن و مرد در وضع ظاهرى و لباس و امثال آن‏است. و اين همان نكته‏اى است كه در سخن فاطمه دختر اميرالمؤمنين‏على(ع) به روايت عروة بن‏عبدالله آمده است. او مى‏گويد: وارد بر فاطمه‏دختر على بن‏ابى‏طالب(ع) شدم در حالى كه پيرزنى سالخورده شده بود وگردنبندى در گردنش بود و دو النگو در دستش. لذا گفت: براى زنان‏ناخوشايند و مكروه است كه خود را شبيه مردان سازند. ⁽¹⁷⁾ .

12. حسن بن جهم:

رايت اباالحسن(ع) اختضب، فقلت: جعلت فداك! اختضبت؟!

فقال: نعم، ان التهية مما يزيد في عفة النساء، و لقد ترك النساءالعفة بترك ازواجهن التهية. ثم قال: ايسرك ان تراها على‏ماتراك عليه اذا كنت على غير تهية؟

قلت: لا.

قال: فهو ذاك. ثم قال: من اخلاق الانبياء، التنظف و التطيب وحلق الشعر و كثره الطروقة; ⁽¹⁸⁾ .

حضرت امام رضا(ع) ⁽¹⁹⁾ را ديدم كه موهاى خود را رنگ كرده است.عرض كردم: فدايت‏شوم! خضاب گذاشته‏اى؟!

فرمود: بله، چرا كه آراستن خود از جمله چيزهايى است كه موجب‏افزايش پاكدامنى زنان مى گردد; و زنان، عفت و پاكدامنى را به اين‏علت رها كردند كه شوهرانشان آراستن خويش را ترك نمودند.سپس فرمود: آيا تو خوش دارى كه همسرت را به همان شكلى ببينى‏كه تو را در حال ژوليدگى و عدم رسيدگى به سر و وضع مى بيند؟

عرض كردم: نه.

فرمود: پس اين، همان است. سپس فرمود: نظافت و استعمال بوى‏خوش و اصلاح سر و آميزش زياد از اخلاق انبياست.»

13. پيامبر اكرم(ص):

... فلكم عليهن حق و لهن عليكم حق، و من حقكم عليهن ان‏لايوطؤوا فرشكم و لا يعصينكم في معروف. فاذا فعلن ذلك‏فلهن رزقهن و كسوتهن بالمعروف و لا تضربوهن; ⁽²⁰⁾ .

... براى شما مردان، بر زنان حقى است و براى آنان نيز بر شما حقى.و از جمله حقوق شما بر آنان، اين است كه رابطه نامشروع با بيگانه‏برقرار نكنند و در موارد لزوم اطاعت، از شما سرپيچى نكنند. پس‏آنگاه كه اين حقوق را ادا كردند، حق خرجى و لباس در حد متعارف‏و معمول را دارا هستند و (نيز از جمله حقوق اينكه) آنان را نزنيد.

روشن است كه زن و مرد، هر يك در روابط زناشويى و زندگى‏مشترك داراى حقوقى هستند و در حديث فوق به قسمتى از آن اشاره شده‏است و اين گونه نيست كه يك طرف، هميشه خود را طلبكار و ديگرى رابدهكار بداند; بلكه روابط بر اساس حقوق متقابل است و تنها با اين‏احساس است كه جو مساعدى براى تحقق صفا و صميميت و همكارى به‏وجود خواهد آمد.

14. امام صادق(ع):

قال رسول الله(ص): من اطاع امراته اكبه الله على وجهه في النار.

قيل: و ما تلك الطاعة؟

قال: تطلب اليه (منه - كافى) الذهاب الى الحمامات و العرسات والعيدات و النائحات (النياحات - كافى) و الثياب الرقاق‏فيجيبها; ⁽²¹⁾ .

كسى كه از زنش اطاعت نمايد، خداوند او را به صورت، در آتش‏اندازد.

گفته شد: آن طاعت چيست؟

فرمود: اينكه زن خواهان رفتن به حمامهاى عمومى و عروسيها ومراسم عيد و جشنها و سوگواريها و يا پوشيدن لباسهاى نازك وبدن‏نما باشد و او نيز مى‏پذيرد.»

مديريت زندگى توسط مرد و مسؤوليتهاى ناشى از آن، از نقطه نظرشرعى، اين حق را به او مى دهد كه محدوديتهايى را در خصوص خروج‏همسر خويش از خانه ايجاد كند و همسرش موظف باشد بدون موافقت‏قبلى او اقدام به خروج از خانه نكند. البته روشن است كه اين حق، به‏گونه‏اى مطلق و خودخواهانه نيست.

برخى اجتماعات، زمينه مساعدترى براى فساد و گناه فراهم مى‏نمايدو اين امر در گذشته نسبت‏به برخى مكانها همچون حمامها و مجالس ختم‏زنانه شدت بيشترى داشته است. مرد علاوه بر اينكه خود بايد نسبت‏به‏آلوده شدن و گرفتار آمدن در ورطه گناه، فردى خويشتن‏دار باشد، درخصوص خانواده بويژه همسر خود نيز مسؤوليت دارد. چنان كه قرآن‏كريم مى فرمايد: «يا ايها الذين آمنوا قوا انفسكم و اهليكم نارا وقودهاالناس و الحجارة‏». ⁽²²⁾ .

مرد به عنوان كسى كه بار زندگى را بر دوش مى‏كشد و مسؤوليت اصلى‏بر عهده او مى‏باشد نبايد به گونه‏اى رفتار كند كه تدبير و مديريت زندگى‏اساسا از دست او خارج شود و در زندگى تبديل به فردى بى‏اختيار و بدون‏اراده گردد. او نمى‏تواند و نبايد از مسؤوليت و وظيفه دشوارى كه در زندگى‏مشترك بر عهده دارد شانه خالى كند. لذا در سخنى از اميرالمؤمنين(ع) آن‏مردى كه تدبير كار خويش را به زنى واگذار كرده مورد لعن قرار گرفته‏است. ⁽²³⁾ .

15. امام صادق(ع):

ان رجلا من الانصار على عهد رسول الله(ص) خرج في بعض‏حوائجه و عهد الى امراته عهدا الا تخرج من بيتها حتى يقدم.قال: و ان اباها مرض فبعثت المراة الى رسول الله(ص) فقالت: ان‏زوجي خرج و عهد الي ان لا اخرج من بيتي حتى يقدم و ان‏ابي مريض فتامرني ان اعوده؟

فقال: لا، اجلسي في بيتك و اطيعي زوجك.

قال: فمات فبعثت اليه، فقالت: يا رسول‏الله! ان ابي قد مات‏فتامرني ان اصلى عليه؟

فقال: لا، اجلسي في بيتك و اطيعي زوجك. قال: فدفن الرجل‏فبعثت اليها رسول‏الله(ص): ان الله عز و جل قد غفرلك ولابيك بطاعتك لزوجك; ⁽²⁴⁾ .

مردى از انصار در زمان رسول خدا(ص) به خاطر كارى، به مسافرت‏رفت و به همسرش سفارش كرد كه از خانه خارج نشود تا اوبرگردد. پدر اين زن مريض شد، لذا زن خدمت رسول خدا(ص) پيغام‏فرستاد كه شوهرم به مسافرت رفته و به من سفارش كرده است تاموقع برگشتش، از خانه‏ام خارج نگردم ولى پدرم مريض است; اجازه‏مى‏دهيد كه او را عيادت كنم؟

پيامبر(ص) جواب فرستاد: نه، در خانه‏ات بنشين و مطيع همسرت‏باش.

تا اينكه پدرش مرد; دوباره پيغام فرستاد: اى رسول خدا! پدرم مرده‏است، آيا دستور مى فرماييد كه بر او نماز بخوانم؟

حضرت(ص) جواب فرستاد: نه، در خانه‏ات بنشين و مطيع شوهرت‏باش.

پس از آن، پدرش به خاك سپرده شد. (اين بار) پيامبر اكرم(ص) براى‏زن پيغام فرستاد كه خداوند عز و جل تو را و پدرت را به علت‏اطاعت تو از همسر، مشمول مغفرت قرار داد.

16. پيامبر اكرم(ص):

ما استفاد امرء مسلم فائدة بعد الاسلام افضل من زوجة‏مسلمة تسره اذا نظر اليها و تطيعه اذا امرها و تحفظه اذا غاب‏عنها في نفسها و ماله; ⁽²⁵⁾ .

مرد مسلمان بعد از اسلام، بهره‏اى برتر از همسرى مسلمان نبرده‏است. همسرى كه وقتى به او مى نگرد مايه مسرت او است، و آنگاه‏كه به او دستورى مى دهد اطاعت مى كند، و در غياب شوهر، حافظناموس خود و اموال شوهر است.

17. اسحاق بن‏عمار:

قلت لابي‏عبدالله(ع): ما حق المراة على زوجها الذي اذا فعله كان‏محسنا؟

قال: يشبعها و يكسوها و ان جهلت غفرلها.

و قال ابوعبدالله(ع): كانت امراة عند ابي(ع) تؤذيه فيغفرلها; ⁽²⁶⁾ .

به امام صادق(ع) عرض كردم: حق زن بر شوهرش چيست، كه اگر آن‏را انجام دهد انسان نيكوكارى خواهد بود؟

فرمود: خوراك و پوشاك او را تامين كند و اگر از سر جهل مرتكب‏خطايى شد از او در گذرد.

باز فرمود: پدرم زنى داشت كه او را اذيت مى كرد، ولى پدرم او رامى‏بخشيد.

18. امام صادق(ع):

ايما امراة قالت لزوجها: ما رايت قط من وجهك خيرا فقدحبط عملها; ⁽²⁷⁾ .

هر زنى به همسرش بگويد: «من از روى تو خيرى نديدم‏» عملش‏ضايع و حبط خواهد شد.

در ضمن چند روايت گذشته، به برخى از حقوق متقابل زن و شوهراشاره شد; از جمله خارج نشدن از خانه بدون اجازه شوهر، حفظ آبرو واموال شوهر در غياب او، تامين خوراك و پوشاك و قهرا مسكن زن،چشم‏پوشى از اشتباهات او و بالاخره در روايت فوق به اين نكته توجه داده‏شده است كه زن نبايد زحمات شوهرش را در نيكى به او و برآوردن‏نيازهاى او ناديده بگيرد و با گفتن جملاتى دلسرد كننده كه حاكى از عدم‏قدردانى از زحمات شوهر است، موجب سردى روابط ميان خود وهمسرش شود كه چه بسا پيامدهاى ناگوارى را به دنبال دارد.

چند روايت‏بعدى، گوياى برخى از صفات زنان شايسته است.

19. امام رضا(ع) از اميرالمؤمنين(ع):

خير نسائكم، الخمس.

قيل: يا اميرالمؤمنين! و ما الخمس؟

قال: الهينة، اللينة، المؤاتية، التي اذا غضب زوجها لم تكتحل‏بغمض حتى يرضى، و اذا غاب عنها زوجها حفظته في غيبته،فتلك عامل من عمال الله و عامل الله لا يخيب; ⁽²⁸⁾ .

بهترين زنان شما داراى پنج صفت هستند.

گفته شد: اى امير مؤمنان! آن پنج صفت كدام است؟

فرمود: سبكبار و كم‏صداق، نرم‏خو و خوش‏رفتار، مطيع و موافق،آنگاه كه همسرش خشم گيرد، خواب به چشمش نرود تا از او راضى‏گردد. و در غياب شوهرش حافظ او باشد.

چنين زنى، كارگزارى از كارگزاران خداوند است و كارگزار خداوندنيز دچار ناكامى و خسران نخواهد شد.

20. پيامبر اكرم(ص):

ايما امراة آذت زوجها بلسانها لم يقبل الله منه صرفا و لا عدلاو لا حسنة من عملها حتى ترضيه و ان صامت نهارها و قامت ليلها; ⁽²⁹⁾ .

هر زنى كه شوهرش را با زبان بيازارد، خداوند، هيچ توبه و كفاره‏اى‏را از او نمى پذيرد و هيچ كار نيكش را قبول نمى كند تا وقتى كه‏شوهرش را راضى كند، گرچه زن، روز خود را روزه بدارد و شب رابه عبادت گذراند.

روشن است كه براى پذيرش توبه و قبولى اعمال نيك، زمينه‏هايى‏لازم است و موانع زيادى وجود دارد كه از جمله آنها عدم رضايت‏شوهراست. البته اگر زن به وظيفه خويش عمل كرده است و با اين حال، مرد به‏هر دليلى و نوعا به خاطر منافع شخصى خويش، اظهار عدم رضايت ازهمسر خود بكند او مسؤوليتى ندارد، ولى اگر زن با كلمات خود، موجب‏آزار و ناراحتى همسرش شده است و در عين حال حاضر به كسب رضايت‏او نيست، طبيعى است كه اعمال نيك او نيز بر جاى بماند. روايت‏بعدى نيزناظر به همين نكته است.

21. پيامبر اكرم(ص):

خير نسائكم، التي ان غضبت او غضب تقول لزوجها: يدي في‏يدك، لا اكتحل عيني بغمض حتى ترضى عني; ⁽³⁰⁾ .

بهترين زنان شما، زنى است كه وقتى خشمگين گردد و يا همسرش براو خشم گيرد، به شوهرش بگويد:

بخش دوم اين مجموعه، به احاديثى در باره جايگاه زن و خاستگاه‏اجتماعى او اختصاص يافته است و نخست رواياتى در زمينه ارزش فرزنددختر و مبارزه اسلام با افكار جاهلى در اين خصوص، بازگو مى‏شود. ذكراين روايات، از دو نظر براى ما قابل توجه است، يكى تاكيد بر بطلان اين‏تفكر جاهلى كه هنوز رسوبات آن در گوشه و كنار مشاهده مى‏شود; يعنى‏تفاوت گذاشتن ميان فرزند دختر و پسر، و ديگر اينكه نشان‏دهنده تلاش‏جدى و پى‏گير اسلام و اولياى عظيم‏الشان آن در دفاع از ارزشهاى انسانى‏زن، و طرد فرهنگ منحط دوران جاهلى است. اسلام كوشش كرده است‏اين واقعيت در جامعه تثبيت‏شود كه داشتن فرزند دختر يك ارزش است ونه ضد ارزش، و زن و مرد از نظر حقيقت انسانى داراى يك منزلت هستندو تفاوتى ميان آن دو نيست.

1. پيامبر اكرم(ص):

خير اولادكم البنات; ⁽¹⁾ .

دختران، بهترين فرزندان شما هستند.

2. پيامبر اكرم(ص):

من المراة ان يكون بكرها جارية; ⁽²⁾ .

از ميمنت و خوش‏قدمى زن، اين است كه اولين فرزندش دختر باشد.

3. پيامبر اكرم(ص):

نعم الولد، البنات; ملطفات مجهزات، مؤنسات، مباركات،مفليات; ⁽³⁾ .

دختران چه فرزندان خوبى هستند! چرا كه گرم و با لطافتند، آماده‏به خدمتند، انس‏گير و با الفتند، با بركتند، و پاكيزه‏اند.

4. امام صادق(ع):

البنات حسنات و البنون نعمة و انما يثاب على الحسنات ويسال عن النعمة; ⁽⁴⁾ .

دختران، حسنه و نيكى‏اند، و پسران، نعمتند. و همانا بر حسنات‏ثواب و پاداش داده مى‏شود ولى از نعمت‏سؤال و بازخواست‏مى‏گردد.

يكى از جنبه‏هاى حسنه بودن دختران، خود وجود آنان و بها دادن به‏آنهاست، چرا كه مبارزه‏اى عملى با فرهنگ جاهلى است. از جانب ديگرحسنه شمردن آنها اين توهم غلط را نفى مى‏كند كه آنان سربار زندگى‏اند، بااين گمان كه اين فرزندان پسر هستند كه مى‏توانند بارى را از دوش پدر ومادر بردارند. در روايت‏بعدى، بهشت، پاداش كسانى معرفى شده است كه‏داراى فرزند دخترند. واضح است كه صرف داشتن فرزند دختر نمى‏تواندچنين پاداشى را به دنبال داشته باشد بلكه در يك فضاى اسلامى و در يك‏زندگى سالم با شرايط مورد توجه اسلام، چنين ارزشهايى نيز معنا پيدامى‏كند و داشتن فرزند دختر و حضور او يك ارزش به شمار خواهد رفت.

در مسير بهشت

5. پيامبر اكرم(ص):

من عال ثلاث بنات او ثلاث اخوات وجبت له الجنة.

قيل: يا رسول الله! واثنتين؟

قال: واثنتين.

قيل: يا رسول الله! و واحدة؟

قال: و واحدة; ⁽⁵⁾ .

كسى كه سه دختر يا سه خواهر را سرپرستى كند; بهشت‏بر اوواجب گردد.

گفته شد: اى رسول خدا! دو تا نيز؟

فرمود: دو تا نيز.

گفته شد: اى رسول خدا! يكى نيز؟

فرمود: يكى نيز.

مبارزه با يك پديده فرهنگى غلط در جامعه كه سالها ريشه دوانده وزدودن آثار آن، طبيعى است كه نيازمند سالها تلاش و كار مستمر فرهنگى‏و علمى است. و چندان جاى شگفتى نيست كه هنوز در ميان جامعه‏اسلامى و اصحاب پيامبر اكرم(ص) و حتى ياران امامان(ع) كسانى باشند كه‏رگه‏هايى از فرهنگ غلط دوران جاهليت در باره زن و دختر درباورهايشان جاى داشته باشد و آثار آن در گوشه و كنار، ميان گفتار وكردارشان ظاهر گردد. روايات بعدى نشان دهنده اين واقعيت است.

6. اين مژده به پيامبر اكرم(ص) داده شد كه داراى دخترى شده است.حضرت(ص) به چهره اصحابش نگاه كرد و آثار كراهت و ناخشنودى را درآنها مشاهده نمود; فرمود:

ما لكم! ريحانة اشمها و رزقها على الله عز و جل. و كان(ص) ابابنات; ⁽⁶⁾ .

شما را چه مى‏شود! گياه خوشبويى است كه آن را مى‏بويم و روزى اوهم، بر عهده خداوند عز و جل است. و حضرت(ص) پدر چندين‏دختر بود.

7. جارود بن‏منذر:

قال لي ابوعبدالله(ع): بلغني انه ولد لك ابنة فتسخطها; و ماعليك منها؟ ريحانة تشمها و قد كفيت رزقها، و كان رسول‏الله(ص) ابا بنات. ⁽⁷⁾ .

حضرت صادق(ع) به من فرمود: به من خبر رسيده كه داراى دخترى‏شده‏اى، اما براى آن ناراحت و خشمناكى; چه ضررى به تو دارد؟گياه خوشبويى است كه آن را مى‏بويى و روزى‏اش هم كه به عهده تونيست; رسول خدا(ص) پدر چندين دختر بود.

از همين روايات مى‏توان به درجه بى‏مهرى و تحقير زن و دختر دردوران ظهور اسلام از همين روايات پى برد چرا كه بعد از حدود يك قرن‏از پيدايش اسلام و مبارزه عليه ظلمى كه در حق زنان مى‏رفت، هنوز نيزآثار آن حتى در ميان برخى مؤمنانى كه با معارف اهل‏بيت(ع) نيز آشنايى‏داشتند مشاهده مى‏شد. طبيعى است كه در چنين بينشى، آن مادرى نيز كه‏چنين فرزند مغضوبى را به دنيا آورد مورد سرزنش و تحقير باشد. روايت‏بعدى گوياى همين امر است.

8. يكى از اصحاب امام صادق(ع):

تزوجت‏بالمدينة فقال لي ابوعبدالله(ع): كيف رايت؟

فقلت: ما راى رجل من خير في امراة الا و قد رايته فيها، ولكن خانتني.

فقال: و ما هو؟

قلت: ولدت جارية!

فقال: لعلك كرهتها; ان الله عز و جل يقول: «آباؤكم و ابناؤكم‏لا تدرون ايهم اقرب لكم نفعا ⁽⁸⁾ »; ⁽⁹⁾ .

در مدينه ازدواج كردم. پس از آن، امام صادق(ع) از من در باره‏همسرم پرسيد: او را چگونه ديدى؟

عرض كردم: هيچ مردى، خيرى را در زنى نديد مگر اينكه من آن رادر همسرم ديدم، اما به من خيانت كرد!

حضرت(ع) فرمود: چه خيانتى؟

عرض كردم: دخترى زاييد!

حضرت(ع) فرمود: شايد تو اين دختر را خوش ندارى [ولى بدان كه]خداوند عز و جل مى‏فرمايد:

«پدرانتان و فرزندانتان، شماها نمى‏دانيد كدام يك از آنان براى شماسودمندترند».

اين گونه برخوردها ناشى از ضعف ايمان و غفلت از ارزشهاى انسانى‏و اسلامى است، و همان گونه كه در وايت‏بعدى آمده اين خداى متعال‏است كه به هر كس بخواهد پسر مى‏دهد و به هر كس بخواهد دخترمى‏بخشد; چنان كه مى‏فرمايد:

«يهب لمن يشاء اناثا و يهب لمن يشاء الذكور». ⁽¹⁰⁾ .

9. حسين بن‏سعيد:

ولد لرجل من اصحابنا جارية فدخل على ابي‏عبدالله(ع) فرآه‏متسخطا، فقال له: ارايت لو ان الله اوحى اليك ان اختار لك‏او تختار لنفسك، ما كنت تقول؟

قال: كنت اقول: يا رب! تختار لي.

قال: فان الله عز و جل قد اختار لك ... ⁽¹¹⁾ .

مردى از اصحاب ما داراى فرزند دخترى شد. پس از آن به خدمت‏امام صادق(ع) رسيد; حضرت(ع) او را خشمناك ديد; به او فرمود: بگوببينم، اگر خداوند به تو وحى مى‏كرد كه من براى تو انتخاب كنم ياتو براى خودت انتخاب مى‏كنى، چه مى‏گفتى؟

عرض كرد: مى‏گفتم: اى پروردگار! تو برايم انتخاب كن.

حضرت(ع) فرمود: خوب، خداى عز و جل براى تو [دختر را]برگزيده است ... .

10. هنگامى كه اسماء بنت‏عميس، به همراه شوهرش، جعفرابن‏ابى‏طالب از حبشه برگشت، وارد بر زنان پيامبر اكرم(ص) شد و گفت:

هل فينا شى‏ء من القرآن؟

قلن: لا.

فاتت رسول الله فقالت: يا رسول الله! ان النساء لفي خيبة وخسار!

فقال: و مم ذلك؟

قالت: لانهن لا يذكرن بخير كما يذكر الرجال. فانزل الله «ان‏المسلمين والمسلمات و المؤمنين و المؤمنات و القانتين والقانتات و الصادقين و الصادقات و الصابرين و الصابرات والخاشعين و الخاشعات و المتصدقين و المتصدقات و الصائمين والصائمات و الحافظين فروجهم و الحافظات و الذاكرين الله‏كثيرا و الذاكرات اعد الله لهم مغفرة و اجرا عظيما ⁽¹²⁾ »; ⁽¹³⁾ .

آيا چيزى از آيات قرآن در باره ما نازل شده؟

گفتند: نه.

لذا اسماء به محضر رسول خدا(ص) آمد و عرض كرد: اى رسول خدا!زنان در ناكامى و خسارتند!

پيامبر(ص) فرمود: به چه خاطر؟ عرض كرد: زيرا آن گونه كه مردان‏به خوبى و خير ياد مى‏شوند، از آنان ياد نمى‏شود.

پس از آن بود كه خداوند اين آيه را نازل فرمود:

«همانا مردان مسلمان و زنان مسلمان، و مردان مؤمن و زنان مؤمن،و مردان اطاعت‏پيشه خاضع و زنان اطاعت‏پيشه خاضع، و مردان‏راستگو و زنان راستگو، و مردان بردبار و زنان بردبار، و مردان‏باخشوع و زنان باخشوع، و مردان صدقه‏دهنده و زنان صدقه‏دهنده،و مردان روزه‏دار و زنان روزه‏دار، و مردان خودنگه‏دار، و زنان‏خودنگه‏دار، و مردانى كه فراوان به ياد خدايند و زنان اين گونه،خداوند براى آنان مغفرت و پاداشى بزرگ را آماده كرده است‏».

ملاحظه مى‏شود كه زن و مرد در پيشگاه خداوند تعالى در اوصاف‏ستوده و ارزشهاى انسانى يكسانند و ملاك برترى، عبارت از فضايل واعمال شايسته‏اى است كه هر كدام دارا هستند و بر همين اساس است كه رروايت‏بعدى، ارزش يك زن، بيشتر از هزار مرد به شمار رفته است.

11. امام صادق(ع):

الامراة الصالحة خير من الف رجل غير صالح; ⁽¹⁴⁾ .

زن صالح، به از هزار مرد ناصالح است.

12. پيامبر اكرم(ص):

كلما ازداد العبد ايمانا ازداد حبا للنساء; ⁽¹⁵⁾ .

بنده هر چه ايمانش را فزونى دهد، محبتش بر بانوان بيشتر خواهدشد.

13. امام صادق(ع):

من اخلاق الانبياء حب النساء; ⁽¹⁶⁾ .

محبت‏به زنان از اخلاق انبيا است.

14. امام صادق(ع):

اكثر الخير فى النساء; ⁽¹⁷⁾ .

بيشترين خير و خوبى در زنان است.

در تاكيد بر اين سخن شريف، مناسب مى‏نمايد پاسخ امام صادق(ع) به‏پرسش فضيل را بازگو كنيم. او مى‏گويد: به امام(ع) عرض كردم: مردم سخنى‏مى‏گويند و آن اينكه بيشتر اهل آتش در روز قيامت، زنان هستند! امام(ع) دررد اين حرف به پاسخى نقضى استناد جستند و فرمودند: اين چه سخن‏بيجايى است؟! در حالى كه يك مرد در آخرت، گاه با هزار نفر از زنان دنيادر كاخى از در يك پارچه ازدواج مى‏كند!

قلت له: شى‏ء يقوله الناس: ان اكثر اهل النار يوم القيامة النساء. قال:و انى ذلك؟! و قد يتزوج الرجل في الآخرة الفا من نساء الدنيا في قصرمن درة واحدة. ⁽¹⁸⁾ .

15. امام صادق(ع):

قال رسول الله(ص): لا حرمة لنساء اهل الذمة ان ينظر الى‏شعورهن و ايديهن; ⁽¹⁹⁾ .

به نقل از رسول خدا(ص): نگاه كردن به موها و دستان زنان اهل ذمه‏مانعى ندارد.

مساله حرمت نگاه به زنان نامحرم تنها ناشى از اين نيست كه شخص‏ناظر دچار مفسده و انحراف مى‏شود بلكه يك دليل مهم آن احترامى است‏كه زن مسلمان دارد و بايد از ديده بيگانه مصونيت داشته باشد; حتى اگرنگاه عادى باشد. از اين‏رو زنان غيرمسلمان كه حتى به عنوان اهل ذمه درجامعه اسلامى زندگى مى‏كنند چنين حرمتى را دارا نيستند و نگاه به مواضع‏عادى بدن آنان حرمتى ندارد. البته اين احتمال نيز هست كه چون زنان‏غير مسلمان معمولا احساس وظيفه‏اى در پوشاندن سر و دست نمى‏كنند،نگاه معمولى به آنان منعى ندارد. ولى به هر حال مصونيتى كه زن مسلمان‏از اين جهت دارد حاكى از احترام و حرمتى است كه اسلام براى او قايل‏شده است، تا جايى كه حتى چشم دوختن به او، از پشت‏سر نيز موردنكوهش قرار مى‏گيرد. به روايت‏بعدى توجه كنيد.

16. ابوبصير به امام صادق(ع):

الرجل تمر به المراة فينظر الى خلفها.

قال: ايسر احدكم ان ينظر الى اهله و ذات قرابته؟

قلت: لا.

قال: فارض للناس ما ترضاه لنفسك; ⁽²⁰⁾ .

زن از كنار مرد عبور مى‏كند و مرد به پشت‏سر او نگاه مى‏دوزد،(چگونه است؟)

امام(ع) فرمود: آيا كسى از شما را خوش مى‏آيد كه به پشت‏سرخانواده و نزديكانش نگاه دوخته شود؟

عرض كردم: نه.

فرمود: پس آنچه را براى خودت مى‏پسندى براى مردم بپسند.

17. پيامبر اكرم(ص):

اوصاني جبرئيل بالمراة حتى ظننت انه لاينبغي طلاقها الا من‏فاحشة مبينة; ⁽²¹⁾ .

جبرئيل، آن قدر در باره زن، به من سفارش كرد كه گمان كردم طلاق‏زن سزاوار نيست مگر در جايى كه آشكارا مرتكب فحشا گردد.

18. پيامبر اكرم(ص):

استوصوا بالنساء خيرا فانهن عندكم عوان; ⁽²²⁾ .

سفارش مرا در باره نيكى كردن به زنان بپذيريد چرا كه آنان نزد شمااسيرند.

روايات متعددى در زمينه احسان و احترام به زنان وجود دارد كه ازگنجايش اين مجموعه بيرون است. ⁽²³⁾ توجه به نيازهاى مادى و معنوى‏بانوان و عفو و گذشت و سعه صدر در باره آنان، مسايلى است كه درروايات بعدى نيز شاهد تاكيد بر آنها خواهيم بود.

19. ابو سعيد خدرى:

جاءت امراة الى رسول‏الله(ص) فقالت: يا رسول‏الله! ذهب الرجال‏بحديثك فاجعل لنا من نفسك يوما ناتك فيه تعلمنا مماعلمك الله.

قال: اجتمعن يوم كذا في موضع كذا و كذا. فاجتمعن فاتاهن‏النبي(ص) فعلمهن مما علمه الله; ⁽²⁴⁾ .

زنى به حضور رسول خدا(ص) آمد و عرض كرد: اى رسول خدا!مردان همه سخن شما را نصيب خود كرده و بردند، پس براى ما نيزاز جانب خود، روزى را قرار ده كه در آن روز به حضور شما برسيم‏تا از آنچه خداوند به شما آموخته است‏به ما تعليم دهى.

حضرت(ص) فرمود: فلان روز، در فلان جا اجتماع كنيد. آنان نيز درآنجا در وقت مقرر گرد آمدند و پيامبر اكرم(ص) نزد آنان رفت و ازآنچه خداوند به او تعليم داده بود به آنان آموخت.

20. امام باقر(ع) و امام صادق(ع):

ان رسول‏الله(ص) خرج بالنساء في الحرب حتى يداوين الجرحى،و لم يقسم لهن من الفي‏ء و لكنه نفلهن; ⁽²⁵⁾ .

رسول خدا(ص) زنان را در جنگ به همراه برد تا زخميان را مداواكنند، و از غنايم جنگ، سهميه‏اى براى آنان قرار نداد ولى به عنوان‏بخشش و هبه، سهمى به آنان داد.

از كرانه كوثر

فاطمه! اى گلواژه آفرينش!

كجا زبان ما را رسد كه وصف تو گوييم و كجا به انديشه ما آيد كه ذكرتو آريم، و كجا توان قلم بود كه نقش حسن تو نويسد و كدام آينه است‏كه درخشش نور تو را بتاباند.

فاطمه! اى بزرگ‏بانو!

اى نام تو، جامع كمالاتت كه گوياى عصمت آتش‏سوز توست. اى آن كه‏دامنت، رسالت‏سردار توحيد را پرورد. اى آن كه مهر رخت،خورشيد فروزان مريم و آسيه و خديجه را فزونتر است; چرا كه‏جهان بانوان را تو سرورى. اى آن كه شهد شهادت سوزانت را ازچشمه صداقت و اخلاص چشيده‏اى. اى آن كه بر گرده گيتى، دوريحانه مصطفى(ص) را مادرى، پس نقش‏آفرين كربلاى 61 تويى; آرى‏تويى. اى آنكه بر در بهشت، نامت نقش بسته است، تو مظهر خشم‏خدايى، تو جلوه‏گاه رضاى حقى.

و تو اى نامت، زينت‏آراى آستانه بهشت، تو چه ديدى؟ چه كشيدى كه‏جز خداى، خبر ندارد! آن فرشته كه تسليت‏بخش دل آزرده و به‏غم‏نشسته‏ات بود، چه مى‏گفت؟ چگونه تسليتت مى‏داد؟

فاطمه! اى دختر رسالت!

اى به حق واصل! اى ناجى شانه‏هاى در بند بردگى! همه مى‏گفتند: اين‏دختر رسول خداست، او فرزند رهبر ماست. ولى تو يادگار همسرت‏را از گردنت‏باز مى‏كنى، و گردنى را با بهاى آن آزاد مى‏سازى، چرا كه‏مايه مسرت قلب پيامبر است.

فاطمه! اى زاير قبر شهيدان!

تو گلواژه شهادتى. تو بهشتيان را جلودارى. تو مظهر حيايى. چه كسى‏را رسد كه فرداى قيامت در مسيرت سر بر آرد. اى خلايق! سر فرودآريد! چشم فرو بنديد كه حيا مى‏آيد. پس چگونه بود كه همين ديروز،آرى آن روز كه در سوگ بودى، تو را حرمت نداشتند؟ چه كسى درخانه توحيد را پاس نداشت؟ چه كسى جمع بهشتيان را پريشان كرد؟تو را پدر، «شافعه‏» خواند چرا كه بانوان بهشتى به شفاعت تو دربهشت‏خانه گزينند.

فاطمه! اى واژه خوشبختى!

تو واژه خوشبختى را معنا بخشيدى. تو توحيد را خانه‏دارى كردى.دستى كه چرخ هدايت را مى‏گرداند، همو آسياى كوچك خانه‏خويش را براى پخت گرده نانى مى‏چرخاند. شاهدش دست پينه‏بسته‏و تاول‏زده است. همو كه در كنار خندق براى پدر، گرده نانى مى‏برد، وهمو كه شمشير مجاهد مردى چون على مرتضى(ع) را مى‏شويد، و هموكه در دفاع از ولايت و فدك كه مظهر افشاى دوزخيان و دشمنان‏سامرى‏نسب بود، به خطابه مى‏نشيند، آرى، همو غنچه دامن خويش‏را به سينه مى‏چسباند تا از گريه باز ايستد و مهر مادر بچشد.

فاطمه! اى ام‏ابيها!

تو پاره تن پدر بودى. تو را مى‏بوسيد و تو نيز مى‏بوسيدى. مى‏بوييد، به‏جاى خويش مى‏نشاند، آخرين وداعش با تو بود و اولين خير مقدم ازتو. چرا تو عزيزترين مردم برايش بودى؟ آيا چون فقط دخترش بودى!او كه دختران ديگر نيز داشت. تو را از بهشت گرفته بود و دامنت‏جايگاه شكوفه‏هاى سرخ ولايت كبراى حق بود. تو جوابگوى پرسشى‏بودى كه ديگران مانده بودند. بازو و پهلويت، نشان از مرزبانى حريم‏ولايت و امامت دارد.

فاطمه! اى پاره وجود مصطفى!

در كنار خندق بر تو چه گذشت؟ براى پدر چه آورده بودى؟خودت گفتى:

«نانى است كه براى فرزندم پخته‏ام; تكه‏اى از آن را براى شما آوردم‏».

پاسخ پدر با دل تو چه كرد؟

«اى دخترم! بدان كه اين اولين غذايى است كه بعد از سه روز در كام پدرت‏جاى مى‏گيرد».

فاطمه! اى گلبانگ ولايت!

تا تو مى‏خروشيدى و تا بر منافقان بانگ برمى‏آوردى، كسى را ياراى‏سلطه بر ولى خدا نبود. تو «ام‏ابيها»ى پدر و همچون او، ركن همسربودى، و چه زود اين دو استوانه ولى(ع) فرو ريخت. خوانده‏ايم كه توبعد از پدر، تبسم را از ميان بردى. تو ديگر نخنديدى; خنده كه هيچ،حتى تبسمى ننمودى; جز يك تبسم پرمعنا! براى چه بود؟ مگر آنگاه‏كه شبه‏تابوت ساخته دست دوست وفادارت «اسماء» را ديدى، كدام‏آرزويت را جامه عمل‏يافته مى‏ديدى؟

شايد پيكرت را در آن، مصون از ديده بيگانه مى‏ديدى كه بر اين حسن‏قضا لبخند مى‏زدى. مگر در آن دل شب، چند نفر به مشايعت‏بدن‏پاكت مى‏آمدند؟ و شايد هم لحظه «لحاق‏» موعود را در ذهنت‏نقش‏بسته مى‏ديدى. تو نظاره‏گر چه عالمى بودى كه بر آن لبخندمى‏زدى. نيك مى‏دانيم كه تو پايان غم هجران پدر را و لقاى‏پروردگارت را در آن مى‏ديدى.

تو از پيراهن پدر چه مى‏بوييدى كه مدهوش مى‏افتادى. تو ياد صداى‏مؤذن پدر كردى; مگر آن صدا يادآور چه خاطراتى بود؟ بلال كه‏ديگر بناى اذان گفتن نداشت، ولى چه كند كه پاره تن مصطفى(ص)خواسته است. پس چرا اين صدا در گوش مؤذن پيچيد كه: بلال! ادامه‏نده، كه فاطمه(ع) جان داد!

فاطمه! اى راز سر به مهر!

تو مگر يگانه يادگار اشرف كاينات نبودى؟ چرا كسى نبايد از درد توآگاه باشد؟ گويا تو با اين سكوت، با عالمى سخن دارى; سخن از ظلم‏نفاق‏پيشگان; سخنى در سكوت; سكوت شبهاى على(ع) كه پرستاريت‏مى‏كرد; سكوت غسل شب و دفن شب و پنهانى قبر. تو با على(ع) كه‏سرور سينه‏اش بودى، چه رازى، چه سرى، چه عهدى داشتى كه باگونه‏هاى تر، مقابل قبر مصطفى(ص) از قلت‏شكيبايى خود، در غم‏فراقت‏سخن مى‏گويد؟

راستى اى جلوه‏گاه صبر و رضا! مگر آن روز كه نشان قهرمانى را به‏بازويت گرفتى، به على(ع) نگفتى كه چه گذشت؟ مگر به او نگفته بودى‏كه استخوان پهلو، ضربه ديده است؟ هاى! خلايقى كه در قيامت، درمعبر عبور فاطمه(ع) سر به زير و چشم بر هم مى‏نهيد، آيا مى‏نگريد كه‏سامرى‏مسلكان، بر بازوى فرزند «و ما رميت اذ رميت، ولكن الله‏رمى‏» چه فرود مى‏آورند؟ آيا مى‏شنويد ناله جانسوز فرزند «و ماينطق عن الهوى، ان هو الا وحي يوحى‏» را كه چه سان ميان در وديوار كمك مى‏طلبد؟

فاطمه! اى كوثر حيات!

حيات تو، شهادت تو، قبر تو، همه و همه، افشاگر خط سامرى‏صفتان‏است.

اى مقتداى ما! خط سرخ شهادت را ملت ما، كه امامشان آنان رافرزندان معنوى كوثر تو خواند، از تو و گلهاى دامنت گرفته‏اند. نيك‏مى‏دانيم كه حضور تو در صحنه محشر، محشر ديگر است. آنگاه كه‏قايمه عرش را به دست مى‏گيرى و داورى خون گل كربلايت راخواهانى.

به خداى كعبه سوگند كه حق از آن تو است، و بهشت در انتظارت.آنك دلمان به حضور تو خوش است; ما را درياب.

1. پيامبر اكرم(ص):

انى سميت ابنتي «فاطمة‏» لان الله عز و جل فطمها و فطم من‏احبها من النار; ⁽¹⁾ .

من دخترم را «فاطمه‏» ناميدم زيرا خداى عز و جل او و كسى را كه‏دوستدار او باشد از آتش جدا و دور كرده است.

2. امام صادق(ع):

كانت كنية فاطمة بنت رسول الله(ص) ام ابيها; ⁽²⁾ .

كنيه فاطمه دختر رسول خدا(ص) «ام ابيها» بود.

در ميان عرب رسم است كه علاوه بر نام و لقب، از «كنيه‏» نيز براى‏تكريم و احترام به شخص استفاده مى‏شود و اين كار بيشتر با اضافه نمودن‏كلمه «اب‏» يا «ام‏» به نام نخستين فرزند، صورت مى‏گيرد، ولى در اينجافاطمه(س) با كنيه «مادر پدر» كه نشان دهنده عظمت و نقش آن حضرت دربقا و توسعه رسالت پدر بزرگوارش است‏خطاب مى‏شود.

3. مفضل بن‏عمر:

قلت لابى‏عبدالله(ع): اخبرني عن قول رسول الله(ص) في فاطمة‏«انها سيدة نساء العالمين‏» ا هى سيدة نساء عالمها؟

فقال: ذاك لمريم، كانت‏سيدة نساء عالمها، و فاطمة سيدة نساءالعالمين من الاولين و الآخرين; ⁽³⁾ .

در باره اين گفته رسول خدا(ص) كه «فاطمه، بانوى بزرگ زنان عالم‏است‏» به امام صادق(ع) عرض كردم: آيا او بانوى بانوان عصر خوداست؟

فرمود: اين براى مريم است كه بزرگ بانوى دوران خود بود. فاطمه‏بانوى بانوان همه روزگاران، از ابتدا تا انتها است.

4. پيامبر اكرم(ص) هنگامى كه در بيمارى وفاتش، بى‏تابى فاطمه(ع) رامشاهده كرد فرمود:

يا فاطمة! الا ترضين ان تكوني سيدة نساء العالمين و سيدة‏نساء هذه الامة و سيدة نساء المؤمنين‏»;؟ ⁽⁴⁾ .

اى فاطمه! آيا خشنود نيستى كه تو برترين بانوى جهان، و برترين‏بانوى اين امت، و برترين بانو در ميان مؤمنان باشى؟

در اين زمينه روايات بسيارى از طريق شيعه و اهل سنت وارد شده‏است. آنچه به زهراى مرضيه(ع) اين مقام و جايگاه را مى‏دهد اتصاف به‏ملكات فاضله و علم و ايمان و تقوا و در يك كلمه، معرفت‏به خداوندتعالى و مقام عصمت است.

5. امام كاظم(ع):

ان فاطمة(ع) صديقة شهيدة; ⁽⁵⁾ .

همانا فاطمه(ع)، صديقه‏اى شهيد است.

6. پيامبر اكرم(ص):

الحسن و الحسين خير اهل الارض بعدي و بعد ابيهما و امهماافضل نساء اهل الارض; ⁽⁶⁾ .

حسن و حسين بعد از من و پدرشان، بهترين مردم روى زمين هستندو مادرشان فاطمه، برترين زنان اهل زمين است.

7. پيامبر اكرم(ص):

ليلة عرج بي الى السماء رايت على باب الجنة مكتوبا «لا اله الا الله،محمد رسول الله، على حب الله و الحسن و الحسين صفوة الله، فاطمة خيرة‏الله، على باغضهم لعنة الله; ⁽⁷⁾ .

شبى كه به آسمان عروج داده شدم ديدم بر در بهشت نوشته است: «لا اله الاالله، محمد رسول خدا، على محبوب خدا، حسن و حسين برگزيده خدا، و فاطمه‏انتخاب شده خداوند است و لعنت‏خداوند بر آن كس باد كه بغض آنان را داشته‏باشد.

8. على(ع): رسول خدا(ص) به فاطمه فرمود:

ان الله يغضب لغضبك و يرضى لرضاك; ⁽⁸⁾ .

همانا خداوند به خشم تو خشم مى‏كند و به خشنودى تو خشنودمى‏شود.

روايات در زمينه محوريت‏خشم و خشنودى حضرت فاطمه(ع) ازطريق منابع شيعى و سنى بسيار است ⁽⁹⁾ . روشن است كسى كه جز خدا را درعالم نمى‏بيند و در برابر او تسليم مطلق است و اراده‏اى جز اراده خداوندندارد، قهرا رضاى او رضاى حق و خشم او خشم حق خواهد بود و او انسان‏كاملى است كه رفتار و كردار او، امام و اسوه و حجت‏خلق خداخواهد گشت.

حضرت فاطمه(س) محور خشنودى و خشم خداوند است. پاره وجودمصطفى(ص) و سرور بانوان عالم است، اما دشمنان اهل‏بيت(ع) حتى از اينكه‏«خرفه‏» كه نوعى سبزى خودرو و مورد علاقه حضرت فاطمه(س) بود و به‏نام آن بزرگوار شهرت يافته بود، يادآور نام و خاطره حضرت زهرا(س)باشد نگران بودند و از سر دشمنى و كينه، تلاش كردند نام آن را برگردانند تاهمين اندك نيز نام و شخصيت اهل‏بيت(ع) بويژه فاطمه زهرا(س) را درخاطره‏ها زنده نكند، و اين كارى بود كه بنى‏اميه كردند و از تغيير نام يك‏سبزى نيز فروگذارى ننمودند. اين واقعيت دردآورى است كه در روايت‏بعدى آمده است.

9. فرات بن‏احنف: از امام صادق(ع) شنيدم مى‏فرمايد:

ليس على وجه الارض بقلة اشرف و لا انفع من الفرفخ و هوبقلة فاطمة(ع). ثم قال: لعن الله بني‏امية، هم سموها بقلة الحمقاءبغضا لنا و عداوة لفاطمة(ع); ⁽¹⁰⁾ .

بر روى زمين، سبزى‏اى شريفتر و سودمندتر از خرفه نيست، و اين‏سبزى فاطمه(ع) است.

سپس فرمود:

خدا لعنت كند بنى‏اميه را! آنها از سر كينه با ما و به خاطر دشمنى بافاطمه(ع) آن را «سبزى نادان‏» ناميدند.

10. حماد بن‏عثمان: از امام صادق(ع) شنيدم مى‏فرمايد:

تظهر زنادقة سنة ثمانية و عشرين و مائة و ذلك لاني نظرت‏في مصحف فاطمة.

قال: فقلت: و ما مصحف فاطمة؟

فقال: ان الله تبارك و تعالى لما قبض نبيه(ص) دخل على فاطمة‏من وفاته من الحزن ما لا يعلمه الا الله عز و جل، فارسل اليهاملكا يسلي عنها غمها و يحدثها، فشكت ذلك الى‏اميرالمؤمنين(ع) فقال لها: اذا احسست‏بذلك و سمعت الصوت،قولي لي. فاعلمته فجعل يكتب كل ما سمع حتى اثبت من ذلك‏مصحفا.

قال: ثم قال: اما انه ليس من الحلال و الحرام، و لكن فيه علم‏ما يكون; ⁽¹¹⁾ .

در سال 128 عده‏اى ملحد آشكار خواهند شد و اين پيش‏بينى را درمصحف فاطمه ديدم.

حماد مى‏گويد: گفتم: مصحف فاطمه چيست؟

فرمود: هنگامى كه رسول خدا(ص) وفات يافت‏حزن فاطمه به قدرى‏بود كه جز خدا كسى از آن آگاه نيست، لذا خداى متعال فرشته‏اى رافرستاد تا او را تسلى دهد و با او گفتگو كند; فاطمه(ع) جريان را براى‏اميرالمؤمنين(ع) اظهار كرد; حضرت(ع) به او فرمود: هر گاه حضورفرشته را احساس كردى و صدايى شنيدى، به من بگو. فاطمه(ع) نيز اورا باخبر ساخت و على(ع) اقدام به نوشتن آنچه مى‏شنيد نمود تا اينكه‏به اين طريق مصحفى را پديد آورد.

حماد بن‏عثمان مى‏گويد: سپس حضرت صادق(ع) فرمود: آگاه باش كه‏در اين مصحف مسايل حلال و حرام وجود ندارد بلكه در آن اخبارآينده است.

در روايات زيادى، موضوع مصحف حضرت زهرا(ع) مطرح شده است‏و امامان(ع) در موارد متعددى، مستند فرمايشهاى خود را همين مصحف‏شمرده‏اند، و ظاهرا اين كتاب شريف، دست‏به دست در خانواده‏اهل‏بيت(ع) مى‏گشته و تنها در اختيار آن بزرگواران بوده است.

11. امام رضا(ع) به واسطه پدران بزرگوار خويش از امام سجاد(ع) نقل‏مى‏كند:

حدثتني اسماء بنت‏عميس، قالت: كنت عند فاطمة جدتك اذدخل رسول‏الله(ص) و في عنقها قلادة من ذهب كان علي‏بن‏ابي‏طالب(ع) اشتراها له ⁽¹²⁾ من فى‏ء له; فقال النبي(ص): لا يغرنك‏الناس ان يقولوا «بنت محمد» و عليك لباس الجبابرة! فقطعتهاو باعتها و اشترت بها رقبة فاعتقتها فسر رسول‏الله(ص)بذلك; ⁽¹³⁾ .

اسماء بنت عميس برايم نقل كرد كه در حضور جده‏ات فاطمه(ع) بودم‏كه رسول خدا(ص) داخل شد; در حالى كه گردنبندى طلايى كه على‏ابن‏ابى‏طالب(ع) از سهميه خود براى فاطمه(ع) خريده بود، در گردنش‏بود. پيامبر(ص) به او فرمود: مبادا مردم با اين گفته كه «دختر محمداست‏» تو را مغرور سازند اما بر تن تو لباس زورمندان باشد. ازاين‏رو فاطمه(ع) آن را از گردنش جدا كرد و فروخت و با آن، بنده‏اى‏را خريده و آزاد كرد، و رسول خدا(ص) نيز به خاطر اين كار شادمان‏گشت.

12. امام صادق(ع):

ان فاطمة(ع) كانت تاتي قبور الشهداء في كل غداة سبت فتاتي‏قبر حمزة و تترحم عليه و تستغفر له; ⁽¹⁴⁾ .

فاطمه(ع) هر صبح شنبه، به زيارت قبور شهدا [در احد] مى‏آمد وكنار قبر حمزه قرار مى‏گرفت و براى او طلب رحمت و مغفرت‏مى‏نمود.

نكته قابل توجه اينكه، حضرت(س) ضمن اينكه اداى احترام به شهدا وحضور در كنار قبرشان و يادآورى جانفشانى آنان را هيچ گاه فراموش‏نمى‏كند و در كنار قبر حمزه سيدالشهدا به دعا مى‏نشيند، ولى در عين حال، زمان مناسبى را انتخاب مى‏كند كه مى‏توان آن را جزء خلوت‏ترين روزهاى‏هفته دانست چرا كه در روزهايى چون پنجشنبه يا جمعه، ديگران نيز دركنار قبور شهدا حضور مى‏يابند. ناگفته پيداست اين درسى براى همه بانوان‏پيرو او است كه در عين ايفاى وظايف اجتماعى، در حفظ شؤون اسلامى‏تلاش كنند.

13. پيامبر اكرم(ص):

اول شخص يدخل الجنة فاطمة(س); ⁽¹⁵⁾ .

نخستين فردى كه داخل بهشت مى‏شود فاطمه(س) است.

14. عايشه از پيامبر اكرم(ص) روايت مى‏كند:

اذا كان يوم القيامة نادى مناد يا معشر الخلائق! طاطؤوارؤوسكم حتى تجوز فاطمة بنت‏محمد(ص); ⁽¹⁶⁾ .

در هنگامه قيامت، منادى‏اى، ندا مى‏دهد: اى انبوه مردمان! سرهايتان‏را به زير اندازيد تا فاطمه دختر محمد(ص) بگذرد.

همين موضوع را در روايت‏بعدى، به گونه‏اى مشروح‏تر مى‏خوانيم:

15. پيامبر اكرم(ص):

اذا كان يوم القيامة نادى مناد من بطنان العرش: يا اهل الجمع!نكسوا رؤوسكم و غضوا ابصاركم حتى تمر فاطمة بنت‏محمد(ص)على الصراط. فتمر مع سبعين الف جارية من الحور العين كمرالبرق; ⁽¹⁷⁾ .

به هنگامه قيامت، منادى‏اى از ميان عرش صدا مى‏زند كه اى‏اجتماع‏كنندگان! سرهايتان را به زير اندازيد و چشمانتان را ببنديدتا فاطمه دختر محمد(ص) از صراط عبور كند.

آنگاه حضرت(س) به همراه هفتاد هزار كنيز از حوريان بهشتى، به‏سرعت‏برق مى‏گذرد.

فرداى محشر نيز به حرمت عبور صديقه كبرا(ع) سرهاى خلايق به‏زير مى‏افتد و پلكها بر هم; ولى چگونه بود كه جمعى حرمت او را پاس‏نداشتند و به جاى تعزيت و تسليت‏سوگ پدر، بر سينه و پهلويش‏نشانه‏هايى از در سوخته خانه‏اش را نقش بستند! «تبت‏يدا ابى‏لهب و تب!».

16. پيامبر اكرم(ص) در ضمن روايتى:

... فايما امراة صلت في اليوم و الليلة خمس صلوات و صامت‏شهر رمضان و حجت‏بيت الله الحرام، و زكت مالها و اطاعت‏زوجها، و والت عليا بعدي، دخلت الجنة بشفاعة ابنتي فاطمة،و انها لسيدة نساء العالمين ...; ⁽¹⁸⁾ .

«هر زنى كه در شبانه‏روز، نمازهاى پنجگانه را به جاى آورد، ماه‏رمضان را روزه بدارد، حج‏خانه خدا را [اگر توانايى داشت] گزارد،زكات مالش را بپردازد، از شوهرش اطاعت كند، و بعد از من، ولايت‏و حكومت على را بپذيرد، به شفاعت دخترم فاطمه، وارد بهشت‏خواهد شد و همانا فاطمه، سرور زنان عالم است.

همان گونه كه در روايات متعدد ديگر نيز آمده، ارزش اداى نماز وروزه و حج و ساير واجبات عملى، مبتنى بر پذيرش ولايت اهل‏بيت(ع)است و شفاعت نيز بر اساس اداى اين وظايف است اما با ولايت كه درحقيقت، روح و جان اعمال است; همان كه حضرت فاطمه(ع) نيز به خاطرآن به شهادت رسيد، چرا كه مدافع حريم و حرمت آن بود. او كه محورخشم و خشنودى خداوند است و او كه پاره تن پيامبر(ص) است و او كه‏«سيده‏» زنان عالم است، فرداى قيامت نيز اعمال صالح به شفاعت او است‏كه راهگشاى بهشتيان خواهد بود.

17. امام صادق(ع):

لولا ان الله تبارك و تعالى خلق اميرالمؤمنين(ع) لفاطمة ما كان‏لها كفو على ظهر الارض من آدم و من دونه; ⁽¹⁹⁾ .

اگر خداى تبارك و تعالى اميرالمؤمنين(ع) را براى فاطمه خلق نكرده‏بود، براى او بر روى زمين، از آدم گرفته تا ديگران، همتايى وجود نداشت.

فاطمه(س) كه سلاله توحيدمدارانى چون ابراهيم خليل(ع) است، و اوكه دامنش جايگاه پرورش اولياى دين و ضامن بقاى رسالت پدربزرگوارش است، همسر و همتايى جز شير بيشه توحيد، اميرالمؤمنين(ع)نخواهد داشت و اين چنين است كه ازدواجش نيز به امر حق‏تعالى است;چنان كه در روايت‏بعدى آمده است.

18. پيامبر اكرم(ص):

ما زوجت فاطمة الا [بعد] ما امرنى الله عز و جل بتزويجها; ⁽²⁰⁾ .

فاطمه را شوهر ندادم مگر پس از آنكه خداى عز و جل مرا مامورشوهر دادن او كرد.

و اين چنين بود كه خداوند، نخست او را در عالم اعلا به همسرى‏على(ع) در آورد و آنگاه در زمين تحقق يافت.

19. پيامبر اكرم(ص):

اتاني ملك فقال يا محمد! ان الله يقرا عليك السلام و يقول‏لك: اني قد زوجت فاطمة ابنتك من علي بن‏ابي‏طالب في الملاالاعلى، فزوجها منه في الارض‏»; ⁽²¹⁾ .

فرشته‏اى نزد من آمد و گفت: خداوند بر تو سلام مى‏فرستد ومى‏گويد: من دخترت فاطمه را در عالم بالا، به همسرى على‏ابن‏ابى‏طالب در آوردم; تو نيز در زمين او را به همسرى او در آور.

20. روزى پيامبر(ص) بعد از ازدواج على(ع) و فاطمه(س) به خانه آنان‏رفت و از على(ع) پرسيد:

كيف وجدت اهلك؟

قال: نعم العون على طاعة الله;.

همسرت را چگونه يافتى؟

عرض كرد: بهترين ياور براى اطاعت‏خداوند.

سپس همين پرسش را از فاطمه(س) كرد. فاطمه(س) عرض كرد:

خير بعل; ⁽²²⁾ .

آن را بهترين شوهر يافتم.

چه زيباست كه اميرالمؤمنين(ع) در پاسخ به پرسش پيامبر(ص) همه‏خوبيها و مكارم همسرش را در اين جمله كوتاه، ولى بسيار گويا بيان مى‏كندو او را بهترين يار و ياور در اداى وظيفه و اطاعت‏خداى تبارك و تعالى‏معرفى مى‏كند. زيرا ملاكى كه به زندگى آن دو بزرگوار معنا مى‏بخشد وآنان ازدواج خود را در سايه آن، موفق مى‏دانند، همكارى و همراهى درطاعت الهى است و بس.