بخش دوم اين مجموعه، به احاديثى در باره جايگاه زن و خاستگاه‏اجتماعى او اختصاص يافته است و نخست رواياتى در زمينه ارزش فرزنددختر و مبارزه اسلام با افكار جاهلى در اين خصوص، بازگو مى‏شود. ذكراين روايات، از دو نظر براى ما قابل توجه است، يكى تاكيد بر بطلان اين‏تفكر جاهلى كه هنوز رسوبات آن در گوشه و كنار مشاهده مى‏شود; يعنى‏تفاوت گذاشتن ميان فرزند دختر و پسر، و ديگر اينكه نشان‏دهنده تلاش‏جدى و پى‏گير اسلام و اولياى عظيم‏الشان آن در دفاع از ارزشهاى انسانى‏زن، و طرد فرهنگ منحط دوران جاهلى است. اسلام كوشش كرده است‏اين واقعيت در جامعه تثبيت‏شود كه داشتن فرزند دختر يك ارزش است ونه ضد ارزش، و زن و مرد از نظر حقيقت انسانى داراى يك منزلت هستندو تفاوتى ميان آن دو نيست.

1. پيامبر اكرم(ص):

خير اولادكم البنات; ⁽¹⁾ .

دختران، بهترين فرزندان شما هستند.

2. پيامبر اكرم(ص):

من المراة ان يكون بكرها جارية; ⁽²⁾ .

از ميمنت و خوش‏قدمى زن، اين است كه اولين فرزندش دختر باشد.

3. پيامبر اكرم(ص):

نعم الولد، البنات; ملطفات مجهزات، مؤنسات، مباركات،مفليات; ⁽³⁾ .

دختران چه فرزندان خوبى هستند! چرا كه گرم و با لطافتند، آماده‏به خدمتند، انس‏گير و با الفتند، با بركتند، و پاكيزه‏اند.

4. امام صادق(ع):

البنات حسنات و البنون نعمة و انما يثاب على الحسنات ويسال عن النعمة; ⁽⁴⁾ .

دختران، حسنه و نيكى‏اند، و پسران، نعمتند. و همانا بر حسنات‏ثواب و پاداش داده مى‏شود ولى از نعمت‏سؤال و بازخواست‏مى‏گردد.

يكى از جنبه‏هاى حسنه بودن دختران، خود وجود آنان و بها دادن به‏آنهاست، چرا كه مبارزه‏اى عملى با فرهنگ جاهلى است. از جانب ديگرحسنه شمردن آنها اين توهم غلط را نفى مى‏كند كه آنان سربار زندگى‏اند، بااين گمان كه اين فرزندان پسر هستند كه مى‏توانند بارى را از دوش پدر ومادر بردارند. در روايت‏بعدى، بهشت، پاداش كسانى معرفى شده است كه‏داراى فرزند دخترند. واضح است كه صرف داشتن فرزند دختر نمى‏تواندچنين پاداشى را به دنبال داشته باشد بلكه در يك فضاى اسلامى و در يك‏زندگى سالم با شرايط مورد توجه اسلام، چنين ارزشهايى نيز معنا پيدامى‏كند و داشتن فرزند دختر و حضور او يك ارزش به شمار خواهد رفت.

در مسير بهشت

5. پيامبر اكرم(ص):

من عال ثلاث بنات او ثلاث اخوات وجبت له الجنة.

قيل: يا رسول الله! واثنتين؟

قال: واثنتين.

قيل: يا رسول الله! و واحدة؟

قال: و واحدة; ⁽⁵⁾ .

كسى كه سه دختر يا سه خواهر را سرپرستى كند; بهشت‏بر اوواجب گردد.

گفته شد: اى رسول خدا! دو تا نيز؟

فرمود: دو تا نيز.

گفته شد: اى رسول خدا! يكى نيز؟

فرمود: يكى نيز.

مبارزه با يك پديده فرهنگى غلط در جامعه كه سالها ريشه دوانده وزدودن آثار آن، طبيعى است كه نيازمند سالها تلاش و كار مستمر فرهنگى‏و علمى است. و چندان جاى شگفتى نيست كه هنوز در ميان جامعه‏اسلامى و اصحاب پيامبر اكرم(ص) و حتى ياران امامان(ع) كسانى باشند كه‏رگه‏هايى از فرهنگ غلط دوران جاهليت در باره زن و دختر درباورهايشان جاى داشته باشد و آثار آن در گوشه و كنار، ميان گفتار وكردارشان ظاهر گردد. روايات بعدى نشان دهنده اين واقعيت است.

6. اين مژده به پيامبر اكرم(ص) داده شد كه داراى دخترى شده است.حضرت(ص) به چهره اصحابش نگاه كرد و آثار كراهت و ناخشنودى را درآنها مشاهده نمود; فرمود:

ما لكم! ريحانة اشمها و رزقها على الله عز و جل. و كان(ص) ابابنات; ⁽⁶⁾ .

شما را چه مى‏شود! گياه خوشبويى است كه آن را مى‏بويم و روزى اوهم، بر عهده خداوند عز و جل است. و حضرت(ص) پدر چندين‏دختر بود.

7. جارود بن‏منذر:

قال لي ابوعبدالله(ع): بلغني انه ولد لك ابنة فتسخطها; و ماعليك منها؟ ريحانة تشمها و قد كفيت رزقها، و كان رسول‏الله(ص) ابا بنات. ⁽⁷⁾ .

حضرت صادق(ع) به من فرمود: به من خبر رسيده كه داراى دخترى‏شده‏اى، اما براى آن ناراحت و خشمناكى; چه ضررى به تو دارد؟گياه خوشبويى است كه آن را مى‏بويى و روزى‏اش هم كه به عهده تونيست; رسول خدا(ص) پدر چندين دختر بود.

از همين روايات مى‏توان به درجه بى‏مهرى و تحقير زن و دختر دردوران ظهور اسلام از همين روايات پى برد چرا كه بعد از حدود يك قرن‏از پيدايش اسلام و مبارزه عليه ظلمى كه در حق زنان مى‏رفت، هنوز نيزآثار آن حتى در ميان برخى مؤمنانى كه با معارف اهل‏بيت(ع) نيز آشنايى‏داشتند مشاهده مى‏شد. طبيعى است كه در چنين بينشى، آن مادرى نيز كه‏چنين فرزند مغضوبى را به دنيا آورد مورد سرزنش و تحقير باشد. روايت‏بعدى گوياى همين امر است.

8. يكى از اصحاب امام صادق(ع):

تزوجت‏بالمدينة فقال لي ابوعبدالله(ع): كيف رايت؟

فقلت: ما راى رجل من خير في امراة الا و قد رايته فيها، ولكن خانتني.

فقال: و ما هو؟

قلت: ولدت جارية!

فقال: لعلك كرهتها; ان الله عز و جل يقول: «آباؤكم و ابناؤكم‏لا تدرون ايهم اقرب لكم نفعا ⁽⁸⁾ »; ⁽⁹⁾ .

در مدينه ازدواج كردم. پس از آن، امام صادق(ع) از من در باره‏همسرم پرسيد: او را چگونه ديدى؟

عرض كردم: هيچ مردى، خيرى را در زنى نديد مگر اينكه من آن رادر همسرم ديدم، اما به من خيانت كرد!

حضرت(ع) فرمود: چه خيانتى؟

عرض كردم: دخترى زاييد!

حضرت(ع) فرمود: شايد تو اين دختر را خوش ندارى [ولى بدان كه]خداوند عز و جل مى‏فرمايد:

«پدرانتان و فرزندانتان، شماها نمى‏دانيد كدام يك از آنان براى شماسودمندترند».

اين گونه برخوردها ناشى از ضعف ايمان و غفلت از ارزشهاى انسانى‏و اسلامى است، و همان گونه كه در وايت‏بعدى آمده اين خداى متعال‏است كه به هر كس بخواهد پسر مى‏دهد و به هر كس بخواهد دخترمى‏بخشد; چنان كه مى‏فرمايد:

«يهب لمن يشاء اناثا و يهب لمن يشاء الذكور». ⁽¹⁰⁾ .

9. حسين بن‏سعيد:

ولد لرجل من اصحابنا جارية فدخل على ابي‏عبدالله(ع) فرآه‏متسخطا، فقال له: ارايت لو ان الله اوحى اليك ان اختار لك‏او تختار لنفسك، ما كنت تقول؟

قال: كنت اقول: يا رب! تختار لي.

قال: فان الله عز و جل قد اختار لك ... ⁽¹¹⁾ .

مردى از اصحاب ما داراى فرزند دخترى شد. پس از آن به خدمت‏امام صادق(ع) رسيد; حضرت(ع) او را خشمناك ديد; به او فرمود: بگوببينم، اگر خداوند به تو وحى مى‏كرد كه من براى تو انتخاب كنم ياتو براى خودت انتخاب مى‏كنى، چه مى‏گفتى؟

عرض كرد: مى‏گفتم: اى پروردگار! تو برايم انتخاب كن.

حضرت(ع) فرمود: خوب، خداى عز و جل براى تو [دختر را]برگزيده است ... .

10. هنگامى كه اسماء بنت‏عميس، به همراه شوهرش، جعفرابن‏ابى‏طالب از حبشه برگشت، وارد بر زنان پيامبر اكرم(ص) شد و گفت:

هل فينا شى‏ء من القرآن؟

قلن: لا.

فاتت رسول الله فقالت: يا رسول الله! ان النساء لفي خيبة وخسار!

فقال: و مم ذلك؟

قالت: لانهن لا يذكرن بخير كما يذكر الرجال. فانزل الله «ان‏المسلمين والمسلمات و المؤمنين و المؤمنات و القانتين والقانتات و الصادقين و الصادقات و الصابرين و الصابرات والخاشعين و الخاشعات و المتصدقين و المتصدقات و الصائمين والصائمات و الحافظين فروجهم و الحافظات و الذاكرين الله‏كثيرا و الذاكرات اعد الله لهم مغفرة و اجرا عظيما ⁽¹²⁾ »; ⁽¹³⁾ .

آيا چيزى از آيات قرآن در باره ما نازل شده؟

گفتند: نه.

لذا اسماء به محضر رسول خدا(ص) آمد و عرض كرد: اى رسول خدا!زنان در ناكامى و خسارتند!

پيامبر(ص) فرمود: به چه خاطر؟ عرض كرد: زيرا آن گونه كه مردان‏به خوبى و خير ياد مى‏شوند، از آنان ياد نمى‏شود.

پس از آن بود كه خداوند اين آيه را نازل فرمود:

«همانا مردان مسلمان و زنان مسلمان، و مردان مؤمن و زنان مؤمن،و مردان اطاعت‏پيشه خاضع و زنان اطاعت‏پيشه خاضع، و مردان‏راستگو و زنان راستگو، و مردان بردبار و زنان بردبار، و مردان‏باخشوع و زنان باخشوع، و مردان صدقه‏دهنده و زنان صدقه‏دهنده،و مردان روزه‏دار و زنان روزه‏دار، و مردان خودنگه‏دار، و زنان‏خودنگه‏دار، و مردانى كه فراوان به ياد خدايند و زنان اين گونه،خداوند براى آنان مغفرت و پاداشى بزرگ را آماده كرده است‏».

ملاحظه مى‏شود كه زن و مرد در پيشگاه خداوند تعالى در اوصاف‏ستوده و ارزشهاى انسانى يكسانند و ملاك برترى، عبارت از فضايل واعمال شايسته‏اى است كه هر كدام دارا هستند و بر همين اساس است كه رروايت‏بعدى، ارزش يك زن، بيشتر از هزار مرد به شمار رفته است.

11. امام صادق(ع):

الامراة الصالحة خير من الف رجل غير صالح; ⁽¹⁴⁾ .

زن صالح، به از هزار مرد ناصالح است.

12. پيامبر اكرم(ص):

كلما ازداد العبد ايمانا ازداد حبا للنساء; ⁽¹⁵⁾ .

بنده هر چه ايمانش را فزونى دهد، محبتش بر بانوان بيشتر خواهدشد.

13. امام صادق(ع):

من اخلاق الانبياء حب النساء; ⁽¹⁶⁾ .

محبت‏به زنان از اخلاق انبيا است.

14. امام صادق(ع):

اكثر الخير فى النساء; ⁽¹⁷⁾ .

بيشترين خير و خوبى در زنان است.

در تاكيد بر اين سخن شريف، مناسب مى‏نمايد پاسخ امام صادق(ع) به‏پرسش فضيل را بازگو كنيم. او مى‏گويد: به امام(ع) عرض كردم: مردم سخنى‏مى‏گويند و آن اينكه بيشتر اهل آتش در روز قيامت، زنان هستند! امام(ع) دررد اين حرف به پاسخى نقضى استناد جستند و فرمودند: اين چه سخن‏بيجايى است؟! در حالى كه يك مرد در آخرت، گاه با هزار نفر از زنان دنيادر كاخى از در يك پارچه ازدواج مى‏كند!

قلت له: شى‏ء يقوله الناس: ان اكثر اهل النار يوم القيامة النساء. قال:و انى ذلك؟! و قد يتزوج الرجل في الآخرة الفا من نساء الدنيا في قصرمن درة واحدة. ⁽¹⁸⁾ .

15. امام صادق(ع):

قال رسول الله(ص): لا حرمة لنساء اهل الذمة ان ينظر الى‏شعورهن و ايديهن; ⁽¹⁹⁾ .

به نقل از رسول خدا(ص): نگاه كردن به موها و دستان زنان اهل ذمه‏مانعى ندارد.

مساله حرمت نگاه به زنان نامحرم تنها ناشى از اين نيست كه شخص‏ناظر دچار مفسده و انحراف مى‏شود بلكه يك دليل مهم آن احترامى است‏كه زن مسلمان دارد و بايد از ديده بيگانه مصونيت داشته باشد; حتى اگرنگاه عادى باشد. از اين‏رو زنان غيرمسلمان كه حتى به عنوان اهل ذمه درجامعه اسلامى زندگى مى‏كنند چنين حرمتى را دارا نيستند و نگاه به مواضع‏عادى بدن آنان حرمتى ندارد. البته اين احتمال نيز هست كه چون زنان‏غير مسلمان معمولا احساس وظيفه‏اى در پوشاندن سر و دست نمى‏كنند،نگاه معمولى به آنان منعى ندارد. ولى به هر حال مصونيتى كه زن مسلمان‏از اين جهت دارد حاكى از احترام و حرمتى است كه اسلام براى او قايل‏شده است، تا جايى كه حتى چشم دوختن به او، از پشت‏سر نيز موردنكوهش قرار مى‏گيرد. به روايت‏بعدى توجه كنيد.

16. ابوبصير به امام صادق(ع):

الرجل تمر به المراة فينظر الى خلفها.

قال: ايسر احدكم ان ينظر الى اهله و ذات قرابته؟

قلت: لا.

قال: فارض للناس ما ترضاه لنفسك; ⁽²⁰⁾ .

زن از كنار مرد عبور مى‏كند و مرد به پشت‏سر او نگاه مى‏دوزد،(چگونه است؟)

امام(ع) فرمود: آيا كسى از شما را خوش مى‏آيد كه به پشت‏سرخانواده و نزديكانش نگاه دوخته شود؟

عرض كردم: نه.

فرمود: پس آنچه را براى خودت مى‏پسندى براى مردم بپسند.

17. پيامبر اكرم(ص):

اوصاني جبرئيل بالمراة حتى ظننت انه لاينبغي طلاقها الا من‏فاحشة مبينة; ⁽²¹⁾ .

جبرئيل، آن قدر در باره زن، به من سفارش كرد كه گمان كردم طلاق‏زن سزاوار نيست مگر در جايى كه آشكارا مرتكب فحشا گردد.

18. پيامبر اكرم(ص):

استوصوا بالنساء خيرا فانهن عندكم عوان; ⁽²²⁾ .

سفارش مرا در باره نيكى كردن به زنان بپذيريد چرا كه آنان نزد شمااسيرند.

روايات متعددى در زمينه احسان و احترام به زنان وجود دارد كه ازگنجايش اين مجموعه بيرون است. ⁽²³⁾ توجه به نيازهاى مادى و معنوى‏بانوان و عفو و گذشت و سعه صدر در باره آنان، مسايلى است كه درروايات بعدى نيز شاهد تاكيد بر آنها خواهيم بود.

19. ابو سعيد خدرى:

جاءت امراة الى رسول‏الله(ص) فقالت: يا رسول‏الله! ذهب الرجال‏بحديثك فاجعل لنا من نفسك يوما ناتك فيه تعلمنا مماعلمك الله.

قال: اجتمعن يوم كذا في موضع كذا و كذا. فاجتمعن فاتاهن‏النبي(ص) فعلمهن مما علمه الله; ⁽²⁴⁾ .

زنى به حضور رسول خدا(ص) آمد و عرض كرد: اى رسول خدا!مردان همه سخن شما را نصيب خود كرده و بردند، پس براى ما نيزاز جانب خود، روزى را قرار ده كه در آن روز به حضور شما برسيم‏تا از آنچه خداوند به شما آموخته است‏به ما تعليم دهى.

حضرت(ص) فرمود: فلان روز، در فلان جا اجتماع كنيد. آنان نيز درآنجا در وقت مقرر گرد آمدند و پيامبر اكرم(ص) نزد آنان رفت و ازآنچه خداوند به او تعليم داده بود به آنان آموخت.

20. امام باقر(ع) و امام صادق(ع):

ان رسول‏الله(ص) خرج بالنساء في الحرب حتى يداوين الجرحى،و لم يقسم لهن من الفي‏ء و لكنه نفلهن; ⁽²⁵⁾ .

رسول خدا(ص) زنان را در جنگ به همراه برد تا زخميان را مداواكنند، و از غنايم جنگ، سهميه‏اى براى آنان قرار نداد ولى به عنوان‏بخشش و هبه، سهمى به آنان داد.

از كرانه كوثر

فاطمه! اى گلواژه آفرينش!

كجا زبان ما را رسد كه وصف تو گوييم و كجا به انديشه ما آيد كه ذكرتو آريم، و كجا توان قلم بود كه نقش حسن تو نويسد و كدام آينه است‏كه درخشش نور تو را بتاباند.

فاطمه! اى بزرگ‏بانو!

اى نام تو، جامع كمالاتت كه گوياى عصمت آتش‏سوز توست. اى آن كه‏دامنت، رسالت‏سردار توحيد را پرورد. اى آن كه مهر رخت،خورشيد فروزان مريم و آسيه و خديجه را فزونتر است; چرا كه‏جهان بانوان را تو سرورى. اى آن كه شهد شهادت سوزانت را ازچشمه صداقت و اخلاص چشيده‏اى. اى آن كه بر گرده گيتى، دوريحانه مصطفى(ص) را مادرى، پس نقش‏آفرين كربلاى 61 تويى; آرى‏تويى. اى آنكه بر در بهشت، نامت نقش بسته است، تو مظهر خشم‏خدايى، تو جلوه‏گاه رضاى حقى.

و تو اى نامت، زينت‏آراى آستانه بهشت، تو چه ديدى؟ چه كشيدى كه‏جز خداى، خبر ندارد! آن فرشته كه تسليت‏بخش دل آزرده و به‏غم‏نشسته‏ات بود، چه مى‏گفت؟ چگونه تسليتت مى‏داد؟

فاطمه! اى دختر رسالت!

اى به حق واصل! اى ناجى شانه‏هاى در بند بردگى! همه مى‏گفتند: اين‏دختر رسول خداست، او فرزند رهبر ماست. ولى تو يادگار همسرت‏را از گردنت‏باز مى‏كنى، و گردنى را با بهاى آن آزاد مى‏سازى، چرا كه‏مايه مسرت قلب پيامبر است.

فاطمه! اى زاير قبر شهيدان!

تو گلواژه شهادتى. تو بهشتيان را جلودارى. تو مظهر حيايى. چه كسى‏را رسد كه فرداى قيامت در مسيرت سر بر آرد. اى خلايق! سر فرودآريد! چشم فرو بنديد كه حيا مى‏آيد. پس چگونه بود كه همين ديروز،آرى آن روز كه در سوگ بودى، تو را حرمت نداشتند؟ چه كسى درخانه توحيد را پاس نداشت؟ چه كسى جمع بهشتيان را پريشان كرد؟تو را پدر، «شافعه‏» خواند چرا كه بانوان بهشتى به شفاعت تو دربهشت‏خانه گزينند.

فاطمه! اى واژه خوشبختى!

تو واژه خوشبختى را معنا بخشيدى. تو توحيد را خانه‏دارى كردى.دستى كه چرخ هدايت را مى‏گرداند، همو آسياى كوچك خانه‏خويش را براى پخت گرده نانى مى‏چرخاند. شاهدش دست پينه‏بسته‏و تاول‏زده است. همو كه در كنار خندق براى پدر، گرده نانى مى‏برد، وهمو كه شمشير مجاهد مردى چون على مرتضى(ع) را مى‏شويد، و هموكه در دفاع از ولايت و فدك كه مظهر افشاى دوزخيان و دشمنان‏سامرى‏نسب بود، به خطابه مى‏نشيند، آرى، همو غنچه دامن خويش‏را به سينه مى‏چسباند تا از گريه باز ايستد و مهر مادر بچشد.

فاطمه! اى ام‏ابيها!

تو پاره تن پدر بودى. تو را مى‏بوسيد و تو نيز مى‏بوسيدى. مى‏بوييد، به‏جاى خويش مى‏نشاند، آخرين وداعش با تو بود و اولين خير مقدم ازتو. چرا تو عزيزترين مردم برايش بودى؟ آيا چون فقط دخترش بودى!او كه دختران ديگر نيز داشت. تو را از بهشت گرفته بود و دامنت‏جايگاه شكوفه‏هاى سرخ ولايت كبراى حق بود. تو جوابگوى پرسشى‏بودى كه ديگران مانده بودند. بازو و پهلويت، نشان از مرزبانى حريم‏ولايت و امامت دارد.

فاطمه! اى پاره وجود مصطفى!

در كنار خندق بر تو چه گذشت؟ براى پدر چه آورده بودى؟خودت گفتى:

«نانى است كه براى فرزندم پخته‏ام; تكه‏اى از آن را براى شما آوردم‏».

پاسخ پدر با دل تو چه كرد؟

«اى دخترم! بدان كه اين اولين غذايى است كه بعد از سه روز در كام پدرت‏جاى مى‏گيرد».

فاطمه! اى گلبانگ ولايت!

تا تو مى‏خروشيدى و تا بر منافقان بانگ برمى‏آوردى، كسى را ياراى‏سلطه بر ولى خدا نبود. تو «ام‏ابيها»ى پدر و همچون او، ركن همسربودى، و چه زود اين دو استوانه ولى(ع) فرو ريخت. خوانده‏ايم كه توبعد از پدر، تبسم را از ميان بردى. تو ديگر نخنديدى; خنده كه هيچ،حتى تبسمى ننمودى; جز يك تبسم پرمعنا! براى چه بود؟ مگر آنگاه‏كه شبه‏تابوت ساخته دست دوست وفادارت «اسماء» را ديدى، كدام‏آرزويت را جامه عمل‏يافته مى‏ديدى؟

شايد پيكرت را در آن، مصون از ديده بيگانه مى‏ديدى كه بر اين حسن‏قضا لبخند مى‏زدى. مگر در آن دل شب، چند نفر به مشايعت‏بدن‏پاكت مى‏آمدند؟ و شايد هم لحظه «لحاق‏» موعود را در ذهنت‏نقش‏بسته مى‏ديدى. تو نظاره‏گر چه عالمى بودى كه بر آن لبخندمى‏زدى. نيك مى‏دانيم كه تو پايان غم هجران پدر را و لقاى‏پروردگارت را در آن مى‏ديدى.

تو از پيراهن پدر چه مى‏بوييدى كه مدهوش مى‏افتادى. تو ياد صداى‏مؤذن پدر كردى; مگر آن صدا يادآور چه خاطراتى بود؟ بلال كه‏ديگر بناى اذان گفتن نداشت، ولى چه كند كه پاره تن مصطفى(ص)خواسته است. پس چرا اين صدا در گوش مؤذن پيچيد كه: بلال! ادامه‏نده، كه فاطمه(ع) جان داد!

فاطمه! اى راز سر به مهر!

تو مگر يگانه يادگار اشرف كاينات نبودى؟ چرا كسى نبايد از درد توآگاه باشد؟ گويا تو با اين سكوت، با عالمى سخن دارى; سخن از ظلم‏نفاق‏پيشگان; سخنى در سكوت; سكوت شبهاى على(ع) كه پرستاريت‏مى‏كرد; سكوت غسل شب و دفن شب و پنهانى قبر. تو با على(ع) كه‏سرور سينه‏اش بودى، چه رازى، چه سرى، چه عهدى داشتى كه باگونه‏هاى تر، مقابل قبر مصطفى(ص) از قلت‏شكيبايى خود، در غم‏فراقت‏سخن مى‏گويد؟

راستى اى جلوه‏گاه صبر و رضا! مگر آن روز كه نشان قهرمانى را به‏بازويت گرفتى، به على(ع) نگفتى كه چه گذشت؟ مگر به او نگفته بودى‏كه استخوان پهلو، ضربه ديده است؟ هاى! خلايقى كه در قيامت، درمعبر عبور فاطمه(ع) سر به زير و چشم بر هم مى‏نهيد، آيا مى‏نگريد كه‏سامرى‏مسلكان، بر بازوى فرزند «و ما رميت اذ رميت، ولكن الله‏رمى‏» چه فرود مى‏آورند؟ آيا مى‏شنويد ناله جانسوز فرزند «و ماينطق عن الهوى، ان هو الا وحي يوحى‏» را كه چه سان ميان در وديوار كمك مى‏طلبد؟

فاطمه! اى كوثر حيات!

حيات تو، شهادت تو، قبر تو، همه و همه، افشاگر خط سامرى‏صفتان‏است.

اى مقتداى ما! خط سرخ شهادت را ملت ما، كه امامشان آنان رافرزندان معنوى كوثر تو خواند، از تو و گلهاى دامنت گرفته‏اند. نيك‏مى‏دانيم كه حضور تو در صحنه محشر، محشر ديگر است. آنگاه كه‏قايمه عرش را به دست مى‏گيرى و داورى خون گل كربلايت راخواهانى.

به خداى كعبه سوگند كه حق از آن تو است، و بهشت در انتظارت.آنك دلمان به حضور تو خوش است; ما را درياب.

1. پيامبر اكرم(ص):

انى سميت ابنتي «فاطمة‏» لان الله عز و جل فطمها و فطم من‏احبها من النار; ⁽¹⁾ .

من دخترم را «فاطمه‏» ناميدم زيرا خداى عز و جل او و كسى را كه‏دوستدار او باشد از آتش جدا و دور كرده است.

2. امام صادق(ع):

كانت كنية فاطمة بنت رسول الله(ص) ام ابيها; ⁽²⁾ .

كنيه فاطمه دختر رسول خدا(ص) «ام ابيها» بود.

در ميان عرب رسم است كه علاوه بر نام و لقب، از «كنيه‏» نيز براى‏تكريم و احترام به شخص استفاده مى‏شود و اين كار بيشتر با اضافه نمودن‏كلمه «اب‏» يا «ام‏» به نام نخستين فرزند، صورت مى‏گيرد، ولى در اينجافاطمه(س) با كنيه «مادر پدر» كه نشان دهنده عظمت و نقش آن حضرت دربقا و توسعه رسالت پدر بزرگوارش است‏خطاب مى‏شود.

3. مفضل بن‏عمر:

قلت لابى‏عبدالله(ع): اخبرني عن قول رسول الله(ص) في فاطمة‏«انها سيدة نساء العالمين‏» ا هى سيدة نساء عالمها؟

فقال: ذاك لمريم، كانت‏سيدة نساء عالمها، و فاطمة سيدة نساءالعالمين من الاولين و الآخرين; ⁽³⁾ .

در باره اين گفته رسول خدا(ص) كه «فاطمه، بانوى بزرگ زنان عالم‏است‏» به امام صادق(ع) عرض كردم: آيا او بانوى بانوان عصر خوداست؟

فرمود: اين براى مريم است كه بزرگ بانوى دوران خود بود. فاطمه‏بانوى بانوان همه روزگاران، از ابتدا تا انتها است.

4. پيامبر اكرم(ص) هنگامى كه در بيمارى وفاتش، بى‏تابى فاطمه(ع) رامشاهده كرد فرمود:

يا فاطمة! الا ترضين ان تكوني سيدة نساء العالمين و سيدة‏نساء هذه الامة و سيدة نساء المؤمنين‏»;؟ ⁽⁴⁾ .

اى فاطمه! آيا خشنود نيستى كه تو برترين بانوى جهان، و برترين‏بانوى اين امت، و برترين بانو در ميان مؤمنان باشى؟

در اين زمينه روايات بسيارى از طريق شيعه و اهل سنت وارد شده‏است. آنچه به زهراى مرضيه(ع) اين مقام و جايگاه را مى‏دهد اتصاف به‏ملكات فاضله و علم و ايمان و تقوا و در يك كلمه، معرفت‏به خداوندتعالى و مقام عصمت است.

5. امام كاظم(ع):

ان فاطمة(ع) صديقة شهيدة; ⁽⁵⁾ .

همانا فاطمه(ع)، صديقه‏اى شهيد است.

6. پيامبر اكرم(ص):

الحسن و الحسين خير اهل الارض بعدي و بعد ابيهما و امهماافضل نساء اهل الارض; ⁽⁶⁾ .

حسن و حسين بعد از من و پدرشان، بهترين مردم روى زمين هستندو مادرشان فاطمه، برترين زنان اهل زمين است.

7. پيامبر اكرم(ص):

ليلة عرج بي الى السماء رايت على باب الجنة مكتوبا «لا اله الا الله،محمد رسول الله، على حب الله و الحسن و الحسين صفوة الله، فاطمة خيرة‏الله، على باغضهم لعنة الله; ⁽⁷⁾ .

شبى كه به آسمان عروج داده شدم ديدم بر در بهشت نوشته است: «لا اله الاالله، محمد رسول خدا، على محبوب خدا، حسن و حسين برگزيده خدا، و فاطمه‏انتخاب شده خداوند است و لعنت‏خداوند بر آن كس باد كه بغض آنان را داشته‏باشد.

8. على(ع): رسول خدا(ص) به فاطمه فرمود:

ان الله يغضب لغضبك و يرضى لرضاك; ⁽⁸⁾ .

همانا خداوند به خشم تو خشم مى‏كند و به خشنودى تو خشنودمى‏شود.

روايات در زمينه محوريت‏خشم و خشنودى حضرت فاطمه(ع) ازطريق منابع شيعى و سنى بسيار است ⁽⁹⁾ . روشن است كسى كه جز خدا را درعالم نمى‏بيند و در برابر او تسليم مطلق است و اراده‏اى جز اراده خداوندندارد، قهرا رضاى او رضاى حق و خشم او خشم حق خواهد بود و او انسان‏كاملى است كه رفتار و كردار او، امام و اسوه و حجت‏خلق خداخواهد گشت.

حضرت فاطمه(س) محور خشنودى و خشم خداوند است. پاره وجودمصطفى(ص) و سرور بانوان عالم است، اما دشمنان اهل‏بيت(ع) حتى از اينكه‏«خرفه‏» كه نوعى سبزى خودرو و مورد علاقه حضرت فاطمه(س) بود و به‏نام آن بزرگوار شهرت يافته بود، يادآور نام و خاطره حضرت زهرا(س)باشد نگران بودند و از سر دشمنى و كينه، تلاش كردند نام آن را برگردانند تاهمين اندك نيز نام و شخصيت اهل‏بيت(ع) بويژه فاطمه زهرا(س) را درخاطره‏ها زنده نكند، و اين كارى بود كه بنى‏اميه كردند و از تغيير نام يك‏سبزى نيز فروگذارى ننمودند. اين واقعيت دردآورى است كه در روايت‏بعدى آمده است.

9. فرات بن‏احنف: از امام صادق(ع) شنيدم مى‏فرمايد:

ليس على وجه الارض بقلة اشرف و لا انفع من الفرفخ و هوبقلة فاطمة(ع). ثم قال: لعن الله بني‏امية، هم سموها بقلة الحمقاءبغضا لنا و عداوة لفاطمة(ع); ⁽¹⁰⁾ .

بر روى زمين، سبزى‏اى شريفتر و سودمندتر از خرفه نيست، و اين‏سبزى فاطمه(ع) است.

سپس فرمود:

خدا لعنت كند بنى‏اميه را! آنها از سر كينه با ما و به خاطر دشمنى بافاطمه(ع) آن را «سبزى نادان‏» ناميدند.

10. حماد بن‏عثمان: از امام صادق(ع) شنيدم مى‏فرمايد:

تظهر زنادقة سنة ثمانية و عشرين و مائة و ذلك لاني نظرت‏في مصحف فاطمة.

قال: فقلت: و ما مصحف فاطمة؟

فقال: ان الله تبارك و تعالى لما قبض نبيه(ص) دخل على فاطمة‏من وفاته من الحزن ما لا يعلمه الا الله عز و جل، فارسل اليهاملكا يسلي عنها غمها و يحدثها، فشكت ذلك الى‏اميرالمؤمنين(ع) فقال لها: اذا احسست‏بذلك و سمعت الصوت،قولي لي. فاعلمته فجعل يكتب كل ما سمع حتى اثبت من ذلك‏مصحفا.

قال: ثم قال: اما انه ليس من الحلال و الحرام، و لكن فيه علم‏ما يكون; ⁽¹¹⁾ .

در سال 128 عده‏اى ملحد آشكار خواهند شد و اين پيش‏بينى را درمصحف فاطمه ديدم.

حماد مى‏گويد: گفتم: مصحف فاطمه چيست؟

فرمود: هنگامى كه رسول خدا(ص) وفات يافت‏حزن فاطمه به قدرى‏بود كه جز خدا كسى از آن آگاه نيست، لذا خداى متعال فرشته‏اى رافرستاد تا او را تسلى دهد و با او گفتگو كند; فاطمه(ع) جريان را براى‏اميرالمؤمنين(ع) اظهار كرد; حضرت(ع) به او فرمود: هر گاه حضورفرشته را احساس كردى و صدايى شنيدى، به من بگو. فاطمه(ع) نيز اورا باخبر ساخت و على(ع) اقدام به نوشتن آنچه مى‏شنيد نمود تا اينكه‏به اين طريق مصحفى را پديد آورد.

حماد بن‏عثمان مى‏گويد: سپس حضرت صادق(ع) فرمود: آگاه باش كه‏در اين مصحف مسايل حلال و حرام وجود ندارد بلكه در آن اخبارآينده است.

در روايات زيادى، موضوع مصحف حضرت زهرا(ع) مطرح شده است‏و امامان(ع) در موارد متعددى، مستند فرمايشهاى خود را همين مصحف‏شمرده‏اند، و ظاهرا اين كتاب شريف، دست‏به دست در خانواده‏اهل‏بيت(ع) مى‏گشته و تنها در اختيار آن بزرگواران بوده است.

11. امام رضا(ع) به واسطه پدران بزرگوار خويش از امام سجاد(ع) نقل‏مى‏كند:

حدثتني اسماء بنت‏عميس، قالت: كنت عند فاطمة جدتك اذدخل رسول‏الله(ص) و في عنقها قلادة من ذهب كان علي‏بن‏ابي‏طالب(ع) اشتراها له ⁽¹²⁾ من فى‏ء له; فقال النبي(ص): لا يغرنك‏الناس ان يقولوا «بنت محمد» و عليك لباس الجبابرة! فقطعتهاو باعتها و اشترت بها رقبة فاعتقتها فسر رسول‏الله(ص)بذلك; ⁽¹³⁾ .

اسماء بنت عميس برايم نقل كرد كه در حضور جده‏ات فاطمه(ع) بودم‏كه رسول خدا(ص) داخل شد; در حالى كه گردنبندى طلايى كه على‏ابن‏ابى‏طالب(ع) از سهميه خود براى فاطمه(ع) خريده بود، در گردنش‏بود. پيامبر(ص) به او فرمود: مبادا مردم با اين گفته كه «دختر محمداست‏» تو را مغرور سازند اما بر تن تو لباس زورمندان باشد. ازاين‏رو فاطمه(ع) آن را از گردنش جدا كرد و فروخت و با آن، بنده‏اى‏را خريده و آزاد كرد، و رسول خدا(ص) نيز به خاطر اين كار شادمان‏گشت.

12. امام صادق(ع):

ان فاطمة(ع) كانت تاتي قبور الشهداء في كل غداة سبت فتاتي‏قبر حمزة و تترحم عليه و تستغفر له; ⁽¹⁴⁾ .

فاطمه(ع) هر صبح شنبه، به زيارت قبور شهدا [در احد] مى‏آمد وكنار قبر حمزه قرار مى‏گرفت و براى او طلب رحمت و مغفرت‏مى‏نمود.

نكته قابل توجه اينكه، حضرت(س) ضمن اينكه اداى احترام به شهدا وحضور در كنار قبرشان و يادآورى جانفشانى آنان را هيچ گاه فراموش‏نمى‏كند و در كنار قبر حمزه سيدالشهدا به دعا مى‏نشيند، ولى در عين حال، زمان مناسبى را انتخاب مى‏كند كه مى‏توان آن را جزء خلوت‏ترين روزهاى‏هفته دانست چرا كه در روزهايى چون پنجشنبه يا جمعه، ديگران نيز دركنار قبور شهدا حضور مى‏يابند. ناگفته پيداست اين درسى براى همه بانوان‏پيرو او است كه در عين ايفاى وظايف اجتماعى، در حفظ شؤون اسلامى‏تلاش كنند.

13. پيامبر اكرم(ص):

اول شخص يدخل الجنة فاطمة(س); ⁽¹⁵⁾ .

نخستين فردى كه داخل بهشت مى‏شود فاطمه(س) است.

14. عايشه از پيامبر اكرم(ص) روايت مى‏كند:

اذا كان يوم القيامة نادى مناد يا معشر الخلائق! طاطؤوارؤوسكم حتى تجوز فاطمة بنت‏محمد(ص); ⁽¹⁶⁾ .

در هنگامه قيامت، منادى‏اى، ندا مى‏دهد: اى انبوه مردمان! سرهايتان‏را به زير اندازيد تا فاطمه دختر محمد(ص) بگذرد.

همين موضوع را در روايت‏بعدى، به گونه‏اى مشروح‏تر مى‏خوانيم:

15. پيامبر اكرم(ص):

اذا كان يوم القيامة نادى مناد من بطنان العرش: يا اهل الجمع!نكسوا رؤوسكم و غضوا ابصاركم حتى تمر فاطمة بنت‏محمد(ص)على الصراط. فتمر مع سبعين الف جارية من الحور العين كمرالبرق; ⁽¹⁷⁾ .

به هنگامه قيامت، منادى‏اى از ميان عرش صدا مى‏زند كه اى‏اجتماع‏كنندگان! سرهايتان را به زير اندازيد و چشمانتان را ببنديدتا فاطمه دختر محمد(ص) از صراط عبور كند.

آنگاه حضرت(س) به همراه هفتاد هزار كنيز از حوريان بهشتى، به‏سرعت‏برق مى‏گذرد.

فرداى محشر نيز به حرمت عبور صديقه كبرا(ع) سرهاى خلايق به‏زير مى‏افتد و پلكها بر هم; ولى چگونه بود كه جمعى حرمت او را پاس‏نداشتند و به جاى تعزيت و تسليت‏سوگ پدر، بر سينه و پهلويش‏نشانه‏هايى از در سوخته خانه‏اش را نقش بستند! «تبت‏يدا ابى‏لهب و تب!».

16. پيامبر اكرم(ص) در ضمن روايتى:

... فايما امراة صلت في اليوم و الليلة خمس صلوات و صامت‏شهر رمضان و حجت‏بيت الله الحرام، و زكت مالها و اطاعت‏زوجها، و والت عليا بعدي، دخلت الجنة بشفاعة ابنتي فاطمة،و انها لسيدة نساء العالمين ...; ⁽¹⁸⁾ .

«هر زنى كه در شبانه‏روز، نمازهاى پنجگانه را به جاى آورد، ماه‏رمضان را روزه بدارد، حج‏خانه خدا را [اگر توانايى داشت] گزارد،زكات مالش را بپردازد، از شوهرش اطاعت كند، و بعد از من، ولايت‏و حكومت على را بپذيرد، به شفاعت دخترم فاطمه، وارد بهشت‏خواهد شد و همانا فاطمه، سرور زنان عالم است.

همان گونه كه در روايات متعدد ديگر نيز آمده، ارزش اداى نماز وروزه و حج و ساير واجبات عملى، مبتنى بر پذيرش ولايت اهل‏بيت(ع)است و شفاعت نيز بر اساس اداى اين وظايف است اما با ولايت كه درحقيقت، روح و جان اعمال است; همان كه حضرت فاطمه(ع) نيز به خاطرآن به شهادت رسيد، چرا كه مدافع حريم و حرمت آن بود. او كه محورخشم و خشنودى خداوند است و او كه پاره تن پيامبر(ص) است و او كه‏«سيده‏» زنان عالم است، فرداى قيامت نيز اعمال صالح به شفاعت او است‏كه راهگشاى بهشتيان خواهد بود.

17. امام صادق(ع):

لولا ان الله تبارك و تعالى خلق اميرالمؤمنين(ع) لفاطمة ما كان‏لها كفو على ظهر الارض من آدم و من دونه; ⁽¹⁹⁾ .

اگر خداى تبارك و تعالى اميرالمؤمنين(ع) را براى فاطمه خلق نكرده‏بود، براى او بر روى زمين، از آدم گرفته تا ديگران، همتايى وجود نداشت.

فاطمه(س) كه سلاله توحيدمدارانى چون ابراهيم خليل(ع) است، و اوكه دامنش جايگاه پرورش اولياى دين و ضامن بقاى رسالت پدربزرگوارش است، همسر و همتايى جز شير بيشه توحيد، اميرالمؤمنين(ع)نخواهد داشت و اين چنين است كه ازدواجش نيز به امر حق‏تعالى است;چنان كه در روايت‏بعدى آمده است.

18. پيامبر اكرم(ص):

ما زوجت فاطمة الا [بعد] ما امرنى الله عز و جل بتزويجها; ⁽²⁰⁾ .

فاطمه را شوهر ندادم مگر پس از آنكه خداى عز و جل مرا مامورشوهر دادن او كرد.

و اين چنين بود كه خداوند، نخست او را در عالم اعلا به همسرى‏على(ع) در آورد و آنگاه در زمين تحقق يافت.

19. پيامبر اكرم(ص):

اتاني ملك فقال يا محمد! ان الله يقرا عليك السلام و يقول‏لك: اني قد زوجت فاطمة ابنتك من علي بن‏ابي‏طالب في الملاالاعلى، فزوجها منه في الارض‏»; ⁽²¹⁾ .

فرشته‏اى نزد من آمد و گفت: خداوند بر تو سلام مى‏فرستد ومى‏گويد: من دخترت فاطمه را در عالم بالا، به همسرى على‏ابن‏ابى‏طالب در آوردم; تو نيز در زمين او را به همسرى او در آور.

20. روزى پيامبر(ص) بعد از ازدواج على(ع) و فاطمه(س) به خانه آنان‏رفت و از على(ع) پرسيد:

كيف وجدت اهلك؟

قال: نعم العون على طاعة الله;.

همسرت را چگونه يافتى؟

عرض كرد: بهترين ياور براى اطاعت‏خداوند.

سپس همين پرسش را از فاطمه(س) كرد. فاطمه(س) عرض كرد:

خير بعل; ⁽²²⁾ .

آن را بهترين شوهر يافتم.

چه زيباست كه اميرالمؤمنين(ع) در پاسخ به پرسش پيامبر(ص) همه‏خوبيها و مكارم همسرش را در اين جمله كوتاه، ولى بسيار گويا بيان مى‏كندو او را بهترين يار و ياور در اداى وظيفه و اطاعت‏خداى تبارك و تعالى‏معرفى مى‏كند. زيرا ملاكى كه به زندگى آن دو بزرگوار معنا مى‏بخشد وآنان ازدواج خود را در سايه آن، موفق مى‏دانند، همكارى و همراهى درطاعت الهى است و بس.