اعوذ بالله من الشيطان الرجيم
« ان الذين آمنوا و هاجروا و جاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبيل الله و
الذين آمنوا آووا و نصروا اولئك بعضهم اولياء بعض و الذين آمنوا و لم‏
يهاجروا ما لكم من ولايتهم من شی‏ء حتی يهاجروا و ان استنصروكم فی الدين‏
فعليكم النصر الا علی قوم بينكم و بينهم ميثاق و الله بما تعملون بصير 0 و
الذين كفروا بعضهم اولياء بعض الا تفعلوه تكن فتنه فی الارض و فساد كبير
غ .

ولاء مثبت و ولاء منفی

چهار آيه است در آخر سوره مباركه انفال راجع به ولاء مسلمين بعضی بعض‏
ديگر را ، و راجع به عدم ولاء ميان مسلمين و كفار . حتما

كم و بيش با اين مطلب آشنا هستيد كه مطلبی در دين مقدس اسلام كه دينی‏
اجتماعی است مورد تأكيد و اصرار واقع شده است به نام موالات مؤمنين‏
يكديگر را ، و در مقابل ، دستور رسيده است به منع موالات مؤمنين و
مسلمين كافران را . اتفاقا چندی پيش در مقاله‏ای كه چاپ شده است تحت‏
عنوان " ولاءها و ولايتها " اين مطلب را تا حدی تشريح كردم . حالا به‏
مناسبت اين آيات ، توضيحی راجع به اين كلمه عرض می‏كنم .
معنی كلمه " ولاء " كه " ولايت " و " تولی " كه به غلط تولی‏
می‏گوئيم و " ولی " و " مولا " و غيره همه از اين كلمه مشتق شده است‏
" اتصال و نزديكی " است . وقتی كه دو چيز يا دو شخص به يكديگر آنچنان‏
نزديك باشند كه در ميان آنها فاصله‏ای وجود نداشته باشد ، عرب اين را "
توالی " می‏نامد ، كما اينكه ما در اصطلاح فارسی كلمه " توالی " را در
جايی به كار می‏بريم كه دو چيز بلافاصله پشت سر يكديگر باشند يعنی بينشان‏
فاصله نباشد . ولی وقتی می‏گويند مسلمين بايد نسبت به يكديگر ولايت داشته‏
باشند يا ولاء يكديگر را داشته باشند مقصود اين نيست كه بدنهاشان به‏
يكديگر نزديك باشد ، بلكه مقصود اين است كه روحهاشان به يكديگر نزديك‏
باشد و روابط اجتماعيشان با يكديگر روابط نزديك باشد . و لهذا مثلا اين‏
كه يك كسی اعانت بكند ديگری را ، كمك بدهد به ديگری ، خودش يك‏
ارتباطی است ، يك اتصالی است ، يك پيوند است ، نوعی ولايت است كه‏
در قرآن " ولاء " ناميده می‏شود . يعنی يكديگر را كمك بدهيد . ولاء
يكديگر را داشته باشيد يعنی تعاون در ميان شما حكمفرما باشد ، كه‏

اگر بخواهيم روح مطلب را در مظاهر مختلفش بشكافيم همان مطلبی است كه‏
پيغمبر اكرم با آن تشبيه بسيار عالی بيان فرمود : » مثل المؤمنين فی‏
تواددهم و تراحمهم و تعاطفهم مثل الجسد اذا اشتكی منه عضو تداعی له ساير
الجسد بالسهر و الحمی « ( 1 ) .
يعنی مثل اهل ايمان مثل يك پيكر است . آنها به منزله اجزاء يك‏
پيكرند كه اگر عضوی به درد آيد ساير عضوها با تب و بيداری با او همدردی‏
می‏كنند . هر وقت مسلمانان به اين شكل در آمدند كه حكم اعضای يك پيكر را
پيدا كردند يعنی روابطشان و نزديكيشان با يكديگر و اشتراكشان در سرنوشت‏
يكديگر ، همدردی و همكاری و همدليشان به آنجا رسيد كه حكم اعضای يك پيكر
را پيدا كردند ، منظور قرآن در باب ولاء مؤمنين و مسلمين نسبت به يكديگر
عملی شده است . در آن مقاله عرض كردم كه ما يك ولاء اثباتی داريم و يك‏
ولاء نفيی . قرآن يك جا می‏گويد ولاء داشته باشيد و يك جا می‏گويد نداشته‏
باشيد . مسلمين را می‏گويد نسبت به يكديگر ولاء داشته باشيد ، نسبت به‏
كفار نداشته باشيد . اين معنايش اين است كه شما مسلمين بايد يك پيكر
را تشكيل بدهيد نه اينكه عضو يك پيكر ديگر بشويد كه آن پيكر مال ديگران‏
است ، خواه شما در آنها مستهلك بشويد و يا شما و آنها مجموعا يك پيكر
را به وجود آوريد . اين از آن چيزهايی است كه اسلام نمی‏پذيرد .
پاورقی :
1 - جامع الصغير ، ج 2 ، ص . 155

تقسيم رباعی قرآن

اين چهار آيه ، در اين زمينه يك بيان بسيار رسايی دارد . در اينجا

قرآن مسلمين را چهار دسته می‏كند و حكم هر چهار دسته را هم بيان می‏كند ،

چهار دسته‏ای كه در صدر اسلام بودند و در دوره‏های بعد هم حكم آنها را می‏شود

استفاده كرد . پنجم هم كه طبقه كفار هستند كه راجع به آنها اشاره‏ای كرد .

برای اينكه اين چهار دسته را كاملا بشناسيم ، توضيح می‏دهيم :

مهاجرين اولين يا سابقين اولين

گروهی از مسلمانهای صدر اسلام ، مهاجرين اولين يا به تعبير قرآن "
²سابقون الاولون غ" ناميده می‏شوند . مهاجرين اولين يعنی كسانی كه قبل از
آنكه پيغمبر اكرم به مدينه تشريف ببرند مسلمان شده بودند و آن وقتی كه‏
بنا شد پيغمبر اكرم خانه و ديار را ، مكه را رها كنند و بيايند به مدينه‏
، اينها همه چيز خود را يعنی زن و زندگی و مال و ثروت و خويشاوندان و
اقارب خويش را يكجا رها كردند و به دنبال ايده و عقيده و ايمان خودشان‏
رفتند . اين يك مسئله شوخی نيست . فرض كنيد برای ما چنين چيزی پيش‏
بيايد و بخواهيم برای ايمان خودمان كار بكنيم . خودمان را در نظر بگيريم‏
با كار و شغل و زن و بچه خود ، با همين وضعی كه الان داريم . يكدفعه از
طرف رهبر دينی و ايمانی ما فرمان صادر می‏شود كه همه يكجا بايد از اينجا
حركت كنيم برويم در يك مملكت ديگر يا در يك شهر ديگر ، آنجا را مركز
قرار بدهيم .

مؤمنين غير مهاجر

دسته سوم مسلمانانی بودند كه در مكه بودند . اينها مسلمان بودند اما

مهاجرت نكردند ، ماندند در مكه ، در بلاد كفر ( آنوقت مكه بلد كفر بود )

. در واقع همت آن برادران مسلمان را نداشتند . آن برادران مسلمان‏

همانگونه كه گفتم همه چيز را رها كردند و احيانا به اين شكل در آمدند كه‏

پسر آمد به مدينه در صف مسلمين در حالی كه پدر در مكه بود در صف كفار ،

و در جنگهائی كه پيش می‏آمد پسر و پدر به روی يكديگر شمشير می‏كشيدند ،

برادر به روی برادر شمشير می‏كشيد ، خويشاوندان نزديك ديگر به روی يكديگر

شمشير می‏كشيدند . ولی اينها نيامدند ، در بلاد كفر ماندند ، اما ايمان‏

خودشان را هم حفظ كردند . يعنی مسلمان باقی ماندند ولی مهاجرت نكردند ،

اين وظيفه بسيار بزرگ را انجام ندادند .

مهاجرين آخرين

دسته چهارم مردمی بودند كه بالاخره مهاجرت كردند اما نه در روزهای سختی‏
بلكه در روزهای سستی يعنی بعد از صلح حديبيه ، بعد از آنكه كار مهاجرت‏
آسان و قانونی شد . در جريان حديبيه كه جريان مفصلی است پيغمبر اكرم‏
هنوز مكه را فتح نكرده بودند . در ماه

ذی القعده و ذی الحجه به قصد انجام عمل حج و بازديد روانه مكه می‏شوند .
حجاج كه در حال احرام هستند و قربانی با خودشان می‏برند ، به سوی مكه‏
می‏روند به عنوان زيارت كه عمل حجی انجام بدهند . با اينكه طبق قانون‏
جاهليت ، در ماه حرام آنها بايد اجازه بدهند ولو به دشمن خودشان ، اما
حاضر نشدند . لشكری بيرون فرستادند كه ما جلو محمد را می‏گيريم و
نمی‏گذاريم بيايد . پيغمبر اكرم هم گويا اصلا مايل نبودند كه در مكه‏
خونريزی بشود ، يك قرارداد صلح بستند كه مسلمين اثر آن قرارداد صلح را
ابتدا نمی‏دانستند ولی بعد اثرش را ديدند . بسيار خوب است . يكی از
شرائط صلح اين بود كه مسلمانانی كه الان در مكه بسر می‏برند در عقيده‏شان‏
آزاد باشند . اين امر كار را آسان كرد يعنی به مسلمينی كه در مكه بودند
مقدار زيادی آزادی داد . بنابراين مهاجرت بعد از صلح حديبيه چندان‏
اشكالی نداشت .
اين دسته كسانی بودند كه مهاجرين اولين نيستند ، مهاجرين به اصطلاح‏
آخرين هستند . قرآن از هر چهار دسته ياد می‏كند . دسته مهاجرين اولين و
دسته انصار را فوق‏العاده تجليل می‏كند به طوری كه آنها را مؤمنين حقيقی‏
می‏نامد . ولی آن دسته‏ای كه در مكه ماندند ، به پای اينها نمی‏رسند . حتی‏
می‏فرمايد : شما آن حق ولايتی كه با ديگران داريد با اينها نداريد چون‏
اينها در بلاد كفر ماندند ، از حقوق اجتماعی كه بايد داشته باشند مقداری‏
محرومند . اينها واقعا مثل مهاجرين اولين نيستند ولی با اين حال اندكی با
ديگران فرق دارند . قرآن مخصوصا ميان مسلمانانی كه قبل از فتح مكه ( حتی‏
بعد از صلح حديبيه ) مسلمان شدند و مسلمانانی كه بعد از فتح مكه مسلمان‏
شدند تفاوتی قائل است .

تصريح می‏كند كه : « لا يستوی منكم من انفق من قبل الفتح و قاتل اولئك‏
اعظم درجه من الذين انفقوا من بعد و قاتلوا »( 1 ) . می‏فرمايد مردمی را
كه قبل از فتح مكه در راه خدا انفاق و جهاد كردند نمی‏شود برابر حساب كرد
با مردمی كه بعد از فتح مكه چنين كردند . چون قبل از فتح مكه مسلمين در
اقليت بودند ، هنوز عرب باور نمی‏كرد اسلام پيروز بشود ، ولی بعد از فتح‏
مكه كه ديدند مكه‏ای كه اصحاب ابرهه با فيل برای ويران كردن آن آمدند
نتوانستند كاری بكنند و خدا آنها را از آن دور كرد به آسانی توسط مسلمين‏
فتح گرديد ، گفتند پس يك نيروی معنوی در كار است . به هر حال حكم اين‏
چهار دسته را قرآن در اينجا ذكر كرده است .

كفار

اما كفار ، بگذار خودشان با خودشان ولايت و پيوند داشته باشند . شما
نبايد در ولاء كفار داخل بشويد ، نبايد عضو پيكر آنها باشيد . شما يك‏
واحد مستقل هستيد . به قدری قرآن روی اين مسئله كه مسلمين بايد يك واحد
مستقل و يك پيكر باشند اصرار و تأكيد می‏كند كه در كمتر موضوعی اينقدر
تأكيد كرده است . و در همين جا تعبيری دارد : « الا تفعلوه تكن فتنه فی‏
الارض و فساد كبير »ای مسلمانان ! اگر اينكه من می‏گويم به كار نبنديد
فتنه و فساد بزرگی در زمين رخ خواهد داد يعنی ديگر اسلامی باقی نمی‏ماند .
حالا من اين
پاورقی :
1 - سوره حديد ، آيه . 10

آيات را تدريجا معنی می‏كنم و ضمنا قدری توضيح می‏دهم .
در ابتدا همان دو دسته اول يعنی مهاجرين اولين و انصار را ياد می‏كند ،
می‏فرمايد : « ان الذين آمنوا »همانا آنان كه ايمان آوردند ( ديگر اسم‏
نمی‏برد كه ايمان به خصوص خدا يا پيغمبر . يعنی ايمان به آنچه اسلام گفته‏
است : ايمان به خداوند ، ايمان به پيغمبر ، ايمان به قيامت و روز جزا ،
و ايمان به امور غيبی و وحی و ملائكه . آنان كه به همه اينها ايمان آوردند
) « و هاجروا »و به دنبال ايمان و عقيده‏شان راه افتادند و هجرت كردند ،
از مكه خارج شدند به خاطر ايمان و عقيده .

مسئله هجرت

مسئله‏ای در ميان علما مطرح است و آن اين است كه قرآن برای هجرت‏
اهميتی قائل است . آيا هجرت مخصوص زمان پيغمبر است يا در زمانهای‏
ديگر هم هست؟ اميرالمؤمنين می‏فرمايد: » الهجره قائمه علی حده الاول « (1)
هجرت به همان حد اولی كه بوده است امروز هم باقی است . يعنی يك‏
نفر مسلمان از آن جهت كه مسلمان است اسلام به او اجازه نمی‏دهد كه بدون‏
موجب برود در بلاد كفر زندگی بكند ، بگويد من زندگی آنجا را خوشتر دارم .
مثلا فردی اصلا ايرانی است و خودش و خاندانش همه مسلمان هستند. چند سالی‏
تحصيل می‏كند بعد می‏رود فلان ايالت آمريكا . يك وقت به نظرش می‏آيد كه‏
اينجا از نظر زندگی بهتر است می‏گويد من دلم می‏خواهد اينجا زندگی بكنم .
پاورقی :
1 - نهج البلاغه ، خطبه . 187

فقط به خاطر اينكه می‏خواهد به او بهتر خوش بگذرد . يعنی خودش را از
جامعه اسلامی به كلی می‏برد و عضو جامعه غير اسلامی می‏شود .
آيا اين شخص وظيفه مهاجرت دارد يا ندارد ؟ آيا وظيفه دارد بيايد در
جايی زندگی بكند كه عضو جامعه اسلامی باشد يا چنين وظيفه‏ای ندارد ؟ بله‏
» الهجره قائمه علی حده الاول « هجرت به حد اول خود باقی است . بله يك‏
وقت هست يك مسلمانی به خاطر انجام يك كاری ، يك مأموريتی ، به بلاد
كفر می‏رود . او حسابش عليحده است . انسان برای انجام مأموريت ، سالها
ممكن است برود در بلاد كفر بماند ، اما عضو آن جامعه نشده است ، عضو
اجتماع خودش هست و به خاطر اجتماع خودش و برای انجام يك وظيفه به‏
آنجا می‏رود . اما اگر صرفا برای اينكه آنجا را بهتر می‏پسندد به بلاد كفر
برود ، اولين اثرش خيلی واضح است : فرض كنيم خود اين آدم يك آدم فوق‏
العاده مسلمانی است و در آنجا نمازش را می‏خواند ، روزه‏اش را می‏گيرد ،
به شرائط مسلمانی عمل می‏كند ، ولی بچه‏هايش چه حالی پيدا می‏كنند ؟ بچه‏های‏
بچه‏های او چه حالی پيدا می‏كنند ؟ بسيار بعيد است كه نسل اين آدم به اسلام‏
باقی بماند . پس در واقع يك خانواده مسلمان را در هاضمه جامعه كفر هضم‏
برده است .

مهاجرتهای گروهی

البته اين امر همانطور كه عرض كردم تابع شرائط و اوضاع و احوال است .
گاهی چند خانواده مسلمانان حركت می‏كنند می‏روند به يكی از بلاد كفر و آنجا
زندگی می‏كنند ولی خودشان در آنجا يك هسته

می‏شوند يعنی حكم بذری را پيدا می‏كنند كه به تدريج رشد می‏كند . و بسياری‏
از كشورهای امروز اسلامی مولود همين گونه مهاجرين و مهاجرتهای هدفدار بوده‏
است . يعنی خانواده‏های مسلمان رفته‏اند آنجا برای اينكه بهتر زندگی بكنند
. ضمنا هسته‏ای تشكيل داده و به تدريج رشد كرده‏اند . يك كتابی الان زير
چاپ دارم تحت عنوان " خدمات متقابل اسلام و ايران " . روی موضوع "
خدمات ايران به اسلام " به اندازه‏ای كه در دسترسم بود مطالعه كردم ، از
جمله انواع خدمات ايرانيها به اسلام ، خدمات تبليغی است . يعنی اسلام را
در جهان تبليغ كردند . اين تبليغها بيشتر به همين صورت بوده كه عرض‏
كردم . يعنی يك دسته خانواده‏های ايرانی رفته‏اند در جای ديگر ، ولی چون‏
سخت مؤمن و معتقد به اسلام بوده‏اند نه تنها در هاضمه ديگران هضم نشده‏اند
، بلكه ديگران را در هاضمه خودشان هضم كرده‏اند . مثلا شما هيچ باور می‏كنيد
كه اين اندونزی كه الان يك جمعيت 110 ميليونی دارد ، اسلام آن مولود همين‏
مهاجرتها و بيشتر مهاجرت ايرانيها بوده است ؟ در كنگره " هزاره شيخ‏
طوسی " كه آخر اسفند و اول فروردين پارسال در مشهد تشكيل شد و من هم‏
شركت داشتم ، يك عالم اندونزيايی در سخنرانيش اين سخن را گفت . گفت‏
ما الان يك جمعيت 110 ميليونی هستيم و نود درصد ما مسلمان است يعنی نود
و نه ميليون مسلمان است . بعد گفت به چه وسيله ما مسلمان شديم ؟ همه‏
می‏دانند كه در آنجا لشگر كشی نشده . سابقه اسلام در اندونزی هفت هشت قرن‏
بيشتر نيست . البته ابتدای آن همان قرن اول است كه مهاجرين عرب رفتند
آنجا ، ولی بيشتر ، مهاجرين مسلمان ايرانی بذر اسلام را در

اندونزی پاشيدند . همين چين كمونيست بيش از چهل ميليون مسلمان دارد .
حالا در چه حالی بسر می‏برند من نمی‏دانم ولی چهل ميليون مسلمان دارد و اسلام‏
آنها بيشتر در اثر مهاجرت ايرانيهای مسلمان به آنجا بوده است .
غرضم اين جهت است كه فرق است ميان اينكه اقليت مسلمانی به جايی‏
بروند به شكلی كه بذر و هسته‏ای را در آنجا بكارند ، يا بروند برای اينكه‏
همين جور آنجا باشند و بعد عضو آنجا بشوند و در هاضمه آنها هضم گردند .
پس اسلام در آنجا كه انسان می‏خواهد عضو يك جامعه كافر بشود ، هجرت را
واجب و لازم می‏داند .
[ ادامه معنی آيات : ] آنان كه ايمان آوردند و آنان كه مهاجرت كردند
، از بلد كفر آمدند به حوزه اسلام : « و جاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبيل‏
الله »با اموال و ثروتهای خود و يا جانهای خويش در راه خدا جهاد كردند
. تحمل مشقت كردند . غير از قتال كه يعنی جنگيدن ، به اموال و جانهای‏
خودشان ، در راه خدا مشقتها متحمل شدند ، مالها خرج كردند ، از مالها
صرف نظر كردند ، جانها بذل كردند ، رنجها به جانشان متحمل شدند . اين‏
يك دسته .
« و الذين آووا و نصروا »و آنان كه به اين جمعيت مهاجر راه دادند ،
آنها را در خانه‏های خود پذيرفتند و نصروا نه تنها پذيرفتند ، بلكه به‏
كمك آنها نيز شتافتند . « اولئك بعضهم اولياء بعض ». ( اينها هسته‏
اولی جامعه اسلامی را تشكيل می‏دهند ) . قرآن می‏گويد بعضيشان ولی بعض ديگر
هستند . " ولی " در اينجا به معنی [ دارای ] پيوند است . اينها با
يكديگر پيوند كامل خورده‏اند . چون ولی يكديگر هستند پس

يكديگر را بايد نصرت و تعاون كنند ، اينها به آنها كمك بدهند ، آنها به‏
اينها كمك بدهند . حتی " ولايت امن " در ميانشان هست يعنی اگر يكی از
اينها به ديگری پناه بدهد ، مثل اين است كه همه اينها به او پناه‏
داده‏اند .

عقد اخوت ميان مسلمانان

اينجا يك مسئله‏ای است كه بايد آن را عرض كنم و آن اين است كه‏
پيغمبر اكرم هنگامی كه مهاجرين از مكه به مدينه آمدند همانطور كه مكرر
شنيده‏ايد ميان آنها و انصار عقد اخوت يعنی پيمان برادری برقرار كرد : هر
يك از مهاجرين را با يكی از انصار ، يا خودشان همديگر را انتخاب‏
می‏كردند و پيغمبر اكرم آنها را برادر يكديگر قرار می‏داد . مسئله برادر
خواندگی يا عقد اخوت ، الان هم مطرح است . لابد در كتابهای دعا مثل "
مفاتيح " خوانده‏ايد كه در روز هجدهم ماه ذی الحجه كه روز غدير است ،
سنت است كه مسلمانان با يكديگر صيغه برادری بخوانند ، و پس از آن‏
حقوقی بر يكديگر علاوه پيدا می‏كنند ، مثلا به يكديگر حق پيدا می‏كنند كه‏
يكديگر را در مواقع دعا فراموش نكنند ، حق پيدا می‏كنند كه در قيامت از
يكديگر شفاعت كنند ، حق پيدا می‏كنند كه در خوبيها هر يك ديگری را مقدم‏
بدارد بر ديگران ، و از اين قبيل .
گفتيم پيغمبر اكرم در صدر اسلام عقد اخوت بست ميان مهاجرين و انصار و
حتی در ابتدا ميان آنها ارث برقرار كرد يعنی گفت اينها از يكديگر ارث‏
می‏برند . البته اين يك حكم استثنائی بود برای

مدت معين . اگر يك مهاجر می‏مرد ، چيزی اگر داشت به برادر انصاری او
می‏رسيد ، و برعكس . در آن مدتی كه مسلمين در مضيقه بودند پيغمبر اين حكم‏
را برقرار كرد ، بعد حكم را برداشت و فرمود ارث بر همان اساس قرابت و
خويشاوندی است ، كه هنوز هم اين حكم باقی است . و در همان جاست كه‏
مسئله برادری پيغمبر با اميرالمؤمنين مطرح است . اين را اهل تسنن هم‏
قبول دارند . پيغمبر اكرم ميان هر يك از مهاجرين و انصار عقد اخوت بست‏
و طبق قاعده بايد ميان علی ( ع ) كه از مهاجرين است و يكی از انصار عقد
اخوت برقرار بكند ولی با هيچيك از انصار عقد اخوت برقرار نكرد .
نوشته‏اند كه علی ( ع ) آمد نزد پيغمبر و فرمود : يا رسول الله ! پس‏
برادر من كو ؟ شما هر كسی را با يكی برادر كرديد . برادر من كو ؟ فرمود :
» انا اخوك « من برادر تو هستم . اين يكی از بزرگترين افتخارات‏
اميرالمؤمنين است كه نشان می‏دهد اميرالمؤمنين در ميان صحابه پيغمبر يك‏
وضع استثنائی دارد ، او را نمی‏شود با ديگران همسر كرد ، هم تراز و
قرارداد ، و الا خود پيغمبر علی القاعده بايد مستثنی باشد و تازه اگر هم‏
مستثنی نباشد ، پيغمبر هم از مهاجرين است و بايد با يكی از انصار عقد
اخوت ببندد ، و علی ( ع ) هم با يكی از انصار . ولی نه ، ميان خودش و
علی ( ع ) عقد اخوت بست . اين بود كه اين سمت برادری و اين شرف‏
برادری برای هميشه ب رای علی ( ع ) باقی ماند و خود حضرت از خودش به‏
اين سمت ياد می‏كند و ديگران هم می‏گويند : اخو رسول الله برادر پيغمبر .
علی پسر عموی پيغمبر بود از نظر نسب ، ولی می‏گويند برادر پيغمبر . به‏
اعتبار همين است . در اين وقت [ وقت بستن عقد اخوت ميان مهاجرين و
انصار ،

اگر با مشركين هم قرارداد صلحی امضاء
بكنيد ، يك پيمانی امضاء بكنيد ، آن قرارداد را بايد محترم بشماريد مگر
آنكه اين قرارداد از طرف آنها نقض بشود يا علائم قطعی اين كه تصميم بر
نقض آن دارند آشكار شود ، يعنی نگرانی تصميم بر نقض از سوی آنها ، پيدا
بشود . ولی اگر صرفا نگرانی است و هنوز نقض نكرده‏اند حق نداريد آنها را
غافلگير كنيد . بايد به آنها اعلام بكنيد كه ما ديگر قرارداد خودمان را
نقض كرديم : « و اما تخافن من قوم خيانه فانبذ اليهم علی سواء »به آنها
اعلام كن كه قراردادی بين ما نيست ، بنابراين برابر يكديگر هستيم و هيچ‏
تعهدی نسبت به يكديگر نداريم .
پس قرآن جايز می‏شمارد كه اگر مسلمين در جائی مصلحت بدانند ، با كفار
قرارداد صلح يعنی قرارداد عدم تعرض ببندند ، و مادامی كه مواد آن‏
قرارداد از طرف دشمن نقض نشده است يا علامت نقض پيدا نشده است بايد
آن را محترم بشمارند . لذا در اينجا می‏گويد اگر مسلمانانی كه در بلاد كفر
زندگی می‏كنند از شما كمك بخواهند ، شما كمك بدهيد مگر كمك عليه قومی‏
باشد كه شما با آنها پيمان عدم تعرض بسته‏ايد كه اگر بخواهيد كمك بدهيد
بايد بر خلاف پيمان رفتار كنيد . در اينجا نبايد كمك كنيد .
« و الذين كفروا بعضهم اولياء بعض » اما كافران خودشان با يكديگر
پيوند دارند . همانطور كه بعضی از مفسرين مخصوصا علامه طباطبائی در تفسير
" الميزان " می‏فرمايند ، قرآن در اينجا نمی‏خواهد تكليف برای كفار
تعيين كند . كفار كه تابع دستور اسلام نيستند . می‏خواهد بگويد بين خود
آنها ولايت هم پيمانی و همكاری وجود دارد ،

مهاجرين اولين و آن انصار نمی‏رسند . « و اولوا الارحام بعضهم اولی ببعض‏
فی كتاب الله ان الله بكل شی‏ء عليم ». چون در اين آيات ، زياد از
نزديك بودن مؤمنين به يكديگر سخن رفته است ، از اينكه اينها نزديكترين‏
افراد به يكديگر هستند ، و به اصطلاح صحبت از پيوند روحی و معنوی است ،
مخصوصا با توجه به اين كه تواريخ می‏گويند پيغمبر اكرم برای يك مدت‏
موقت ارث هم در ميان آنها برقرار كرد ، برای اينكه مسلمين خيال نكنند
كه پيوند جسمانی به كلی بی اثر است ، هر چه هست پيوند معنوی است و
بنابراين در مسئله ارث كه انتقال مال و ثروت است ، مال و ثروت فقط به‏
برادران مسلمان می‏رسد نه به خويشاوندان نسبی و سببی ، قرآن می‏گويد : ²
اولوا الارحام بعضهم اولی ببعض فی كتاب الله »لكن خويشاوندان به يكديگر
اولويت دارند . يعنی در مسئله ارث ، باز آنچه حاكم است خويشاوندی است‏
نه چيز ديگر. « ان الله بكل شی‏ء عليم »خدا به همه چيز دانا و آگاه است.
در اينجا سوره مباركه انفال پايان می‏پذيرد و بعد سوره برائت شروع‏
می‏شود . توضيح مختصری راجع به سوره برائت عرض می‏كنم و بعد تفسير مفصل‏
آن باشد برای هفته آينده انشاءالله .

در ميان سوره‏های قرآن يك سوره داريم كه اول آن فاقد بسم الله است ، و
آن ، سوره برائت است . قرآن را كه می‏گويند 114 سوره است به اعتبار اين‏
است كه سوره برائت را هم سوره مستقل و جدا از سوره انفال شمرده‏اند .
راجع به اين كه چرا اين سوره " بسم الله " ندارد دو وجه است . يك وجه‏
اين است كه اساسا " برائت " يك سوره مستقل نيست ، تتمه سوره انفال‏
است . اتفاقا آياتش هم از سنخ مطالب آيات " انفال " است . ممكن‏
است بگوييد اثر اين امر چيست كه ما بگوئيم اين دو تا يك سوره است يا
دو سوره . البته اثرش در دو حالت مذكور فرق می‏كند . به عقيده ما شيعيان‏
، در نماز ، بعد از حمد يك سوره كامل را بايد خواند . اگر بگوئيم "
انفال " و " برائت " يك سوره است پس چنانچه كسی " انفال " را
شروع بكند بايد برائت را هم بخواند ، و اگر بگوئيم " انفال " و "
برائت " دو سوره است ، يكی از اين دو را كه بخواند كافی است و بلكه‏
ديگری را نمی‏تواند بخواند چون قران بين سورتين است و قران بين سورتين‏
اشكال دارد . ولی قول ديگر اين است كه سوره برائت يك سوره مستقل است‏
. اگر بگوئيم سوره مستقل چرا " بسم الله " ندارد ، می‏گويند علتش اين‏
است كه اين سوره ، سوره غضب است ، سوره اعلام جنگ و اعلام خطر به كفار
است . اين سوره در سال نهم هجری نازل شده است . می‏دانيد كه پيغمبر اكرم‏
در سن چهل سالگی مبعوث شدند . 13 سال در مكه بسر بردند و عده‏ای در مكه‏
مسلمان شدند . آن سيزده سال فوق العاده برای پيغمبر و مسلمين رنج آور بود
. ده سال آخر عمرشان در مدينه بودند ( پنجاه و سه سالگی آمدند به مدينه ،
ده سال هم در مدينه بودند و در شصت و سه سالگی از

دنيا رفتند ) . در اين ده سال مدينه سالهای اول آن سختتر از سالهای پيش‏
بود .
در سال هشتم هجرت مكه را فتح كردند . البته قبلا فتوحاتی نصيب مسلمين‏
شده بود ، ولی مكه كه فتح شد ديگر اسلام قدرت خودش را در جزيره العرب‏
تثبيت كرد . « اذا جاء نصر الله و الفتح و رايت الناس يدخلون فی دين‏
الله افواجا فسبح بحمد ربك و استغفره انه كان توابا ». بعد از فتح مكه‏
، كفار قريش ، هم پيمان با مسلمين بودند ، يك پيمانكی با مسلمين داشتند
گو اينكه آن را نقض كرده بودند . ولی هنوز قريش در حال شرك و بت‏
پرستی بسر می‏بردند . مسلمين هم در حال خداپرستی ، اما به همديگر همزيستی‏
داشتند . ايام حج پيش آمد . مسلمين برای انجام حج از مكه خارج شدند ،
قريش هم خارج شد ، با تفاوتی كه ميان حج قريش و حج مسلمين بود . حج يك‏
سنت ابراهيمی است ولی قريش بدعتهايی در آن به وجود آورده بودند كه‏
اسلام آمد آنها را نسخ كرد . از جمله اينكه وقتی به عرفات می‏رفتند دون‏
شأن می‏دانستند ، تا حدود منی و مشعر می‏رفتند و از همان جا بر می‏گشتند .
يك سال به همين ترتيب حج صورت گرفت يعنی مشركين حج كردند ، مسلمين هم‏
حج كردند ، مسلمين يك اميرالحاج داشتند ، آنها هم يك اميرالحاج . در
سال نهم هم ابتدا گمان می‏رفت همين جور خواهد بود يعنی مسلمين برای‏
خودشان هستند و كفار برای خودشان . در همين اوقات بود كه گروه زيادی از
قريش پيمان خود را شكسته بودند و به همين دليل اسلام ديگر هم پيمانی با
آنها را قبول نمی‏كرد . در اينجا بود كه سوره برائت نازل شد اينجاست‏
داستان معروفی كه

باز جزء مفاخر اميرالمؤمنين است . فی الجمله اختلافی ميان شيعه و سنی‏
هست كه سنيها يكجور نقل می‏كنند ، شيعه‏ها جور ديگر ، ولی بسياری از سنيها
مثل شيعه‏ها نقل كرده‏اند . قضيه از اين قرار است : ابوبكر مأمور شد كه‏
اميرالحاج مسلمين باشد . حركت كرد با مسلمين و رفت . وحی نازل شد بر
پيغمبر اكرم ( اين را اهل تسنن هم قبول دارند ) كه از اين سال به بعد
ديگر مشركين حق ندارند در امر حج شركت كنند بلكه شما با آنها هيچ پيمانی‏
نداريد و در حال جنگ [ هستيد ] و چهار ماه هم به آنها مهلت بدهيد . در
آن چهار ماه آزادند هر جا می‏خواهند بروند . و در اين مدت تصميم خودشان‏
را بگيرند . اين اعلام غضبناك را كی بايد اعلام بكند ؟ وحی شد كه تو خودت‏
شخصا بايد اعلام بكنی يا كسی از تو پيغمبر اكرم چون خودشان نمی‏خواستند
بروند اعلام كنند ، دادند به علی ( ع ) . علی ( ع ) آمد و در بين راه به‏
مسلمين رسيد ، در حالی كه آن شتر معروف پيغمبر را سوار بود . ابوبكر در
خيمه‏ای بود . ناگهان صدای شتر پيغمبر را شنيد . مضطرب شد كه شتر پيغمبر
اينجا چه می‏كند ؟ ! ديد علی ( ع ) آمده است . ناراحت شد . گفت حتما
خبر وحشتناكی است برای من .
در اينجا حدود نيمی از اهل تسنن می‏گويند : ابوبكر از علی ( ع ) پرسيد
آيا من حج را ادامه بدهم و تو فقط مأمور ابلاغ سوره برائت هستی يا من‏
بايد برگردم ؟ و علی ( ع ) فرمود : تو كار حجت را ادامه بده ، سوره‏
برائت را من بايد اعلام بكنم به حكم اين كه يا بايد پيغمبر اعلام بكند يا
كسی كه از او است . عده‏ای ديگر از اهل تسنن مثل همه شيعيان می‏گويند : نه‏
، ابوبكر به دستور پيغمبر برگشت و اساسا

آن سال حج نكرد ، علی ( ع ) ، هم امارت حجاج را بر عهده داشت و هم سوره‏
برائت را بر مردم خواند ، كه تفسيرش باشد ان شاءالله برای هفته آينده .
وصلی الله علی محمد وآله .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: