اعوذ بالله من الشيطان الرجيم
« برائة من الله و رسوله الی الذين عاهدتم من المشركين 0 فسيحوا فی‏
الارض اربعه اشهر و اعلموا انكم غير معجزی الله و ان الله مخزی الكافرين‏
0 و اذان من الله و رسوله الی الناس يوم الحج الاكبر ان الله بری‏ء من‏
المشركين و رسوله فان تبتم فهو خير لكم و ان توليتم فاعلموا انكم غير
معجزی الله و بشر الذين كفروا بعذاب اليم 0 الا الذين عاهدتم من المشركين‏
ثم لم ينقصوكم شيئا و لم يظاهروا عليكم احدا فاتموا اليهم عهدهم الی‏
مدتهم ان الله يحب المتقين 0 فاذا انسلخ الاشهر الحرم فاقتلوا المشركين‏
حيث وجدتموهم و خذوهم و احصروهم و اقعدوا لهم كل مرصد فان تابوا و
اقاموا الصلاه و آتوا الزكاه فخلوا سبيلهم ان الله غفور رحيم 0 و ان احد
من المشركين »

« استجارك فاجره حتی يسمع كلام الله ثم ابلغه مامنه ، ذلك بانهم قوم لا
يعلمون ».
سوره برائت است . در هفته گذشته اجمالا عرض كرديم يك مطلب مسلم‏
است كه سوره برائت در ميان همه سوره‏های قرآن اين وضع استثنائی را دارد
كه فاقد " بسم الله " است ، " بسم الله " در اول اين سوره نيست .
حالا چرا اين سوره فاقد " بسم الله " است ؟ آيا اين سوره يك سوره‏
مستقل است ويا دنباله سوره انفال است و سوره جداگانه‏ای نيست و از اين‏
جهت " بسم الله " ندارد ، زيرا در احاديث وارد شده كه وقتی آيات‏
قرآن نازل می‏شد ، مسلمين ، اين مطلب را كه آيا يك سوره تمام شده است و
سوره ديگری است يا دنباله سوره پيشين است ، با " بسم الله الرحمن‏
الرحيم " می‏فهميدند يعنی اگر وقتی كه آيه نازل می‏شد ، با " بسم الله‏
الرحمن الرحيم " شروع می‏شد ، اين امر علامت اين بود كه اين آيات يك‏
سوره مستقل است . پس بعضی‏ها می‏گويند " برائت " از اين جهت " بسم‏
الله " ندارد كه سوره مستقلی نيست ، و بعضی ديگر می‏گويند علت اين كه‏
" بسم الله " ندارد اين نيست بلكه اين آيات ، سوره مستقلی است ليكن‏
چون اين سوره ، سوره اعلام خشم و اعلام غضب است و " بسم الله " آيه‏
رحمت است ، از اين جهت " بسم الله " در اول اين سوره نيامده است .
در اين سوره ما به مسائل زيادی برمی‏خوريم كه اين مسائل بيشتر در اطراف‏
دو سه مطلب است : يكی درباره روابط مسلمانان با مشركان .

مشرك يعنی كسی كه در پرستشهای رسمی غير خدا را پرستش می‏كند مثل همان‏
بت‏پرستهای عربستان يا ستاره پرستان يا خورشيد پرستان يا انسان پرستها ،
يا آتش پرستها كه در دنيا بوده‏اند ، و واقعا انسان يا ستاره يا آتش يا
خورشيد و يا دريا را پرستش می‏كرده‏اند . مشركين از نظر قرآن با ساير غير
مسلمانان يعنی افراد موحد و خداپرست مخصوصا آنها كه به يكی از اديان‏
آسمانی كه ريشه‏ای دارد معتقدند حسابشان فرق می‏كند . " مشرك " از نظر
روابط مسلمان با غير مسلمان يك وضعی دارد و غير مشرك كه در قرآن آنها
را اهل كتاب می‏گويند وضع ديگری دارد كه بعد ان‏شاءالله در همين سوره‏
توضيح خواهيم داد . پس يك قسمت از بحث ، مربوط به مشركين است و
ابتدا هم از مشركين شروع می‏شود . قسمتی از آيات اين سوره مربوط به اهل‏
كتاب است ، غير مسلمانانی كه خود را پيرو يكی از كتابهای آسمانی سابق‏
می‏دانند يعنی يهوديها و مسيحيها و حتی مجوسيها . يك قسمت از اين سوره‏
بحث درباره منافقان است . درباره منافقان هم در اين سوره زياد بحث شده‏
است . منافقان يعنی كسانی كه متظاهر به اسلامند ولی در قلبشان و در عمق‏
روحشان مسلمان نيستند ، كافرند ، غير مسلمانند ، و در نتيجه مردمی هستند
دو چهره : يك چهره‏شان چهره مسلمانی و چهره ديگرشان چهره كفر است . وقتی‏
با مسلمانان می‏نشينند اظهار مسلمانی می‏كنند و عمل مسلمانی انجام می‏دهند ،
و وقتی با كافران می‏نشينند مانند آنها هستند و خودشان را از آنها به‏
حساب می‏آورند . آيات اول اين سوره تا نزديك چهل آيه مربوط به مشركين‏
است .
اينجا يك تاريخچه‏ای هست كه ما بايد متوجه آن باشيم تا

اينكه مفهوم سوره برائت برايمان روشن بشود :
می‏دانيم كه اسلام دين توحيد است و برای هيچ مسئله‏ای به اندازه توحيد
يعنی خدای يگانه را پرستش كردن و غير او را پرستش نكردن اهميت قائل‏
نيست و نسبت به هيچ مسئله‏ای به اندازه اين مسئله حساسيت ندارد . مردم‏
قريش كه در مكه بودند مشرك بودند . اين بود كه يك نبرد پی گيری ميان‏
پيغمبر اكرم و مردم قريش كه همان قبيله رسول اكرم بودند در گرفت .
سيزده سال پيغمبر اكرم در مكه بودند . بعد آمدند مدينه و در مدينه بود كه‏
مسلمين قوت و قدرتی پيدا كردند . جنگ بدر و جنگ احد و جنگ خندق و چند
جنگ كوچك ديگر ميان مسلمين كه در مدينه بودند با مشركين قريش كه در
مكه بودند درگرفت . در جنگ بدر مسلمانها فتح خيلی بزرگی نمودند . در
احد برعكس شكست خوردند يعنی اول پيروز شدند ولی بعد در اثر يك اشتباه‏
شكست خوردند و بعد دو مرتبه خودشان را جمع و جور كردند . پای هم مسلمين‏
در احد شكست خوردند . در خندق باز مسلمين فاتح شدند . بعد جريان حديبيه‏
پيش آمد كه در جلسه قبل عرض كردم : ايام حج و ماههای حرام بود و همه‏
مردم مجاز بودند برای انجام عمل حج بروند به سوی كعبه . و طبق قانون‏
جاهليت ، قريش بايد به دشمنان خودشان هم اجازه بدهند ولی به پيغمبر و
مسلمين اجازه ندادند . پيغمبر از نزديك مكه برگشت در حالی كه قرارداد
صلحی با قريش امضا كرده بود . اين قرارداد ، بعد ، از طرف قريش نقض‏
شد و چون نقض شد از طرف مسلمين هم ديگر نقض شده بود . جريان حديبيه در
سال ششم هجری است . در سال هشتم هجرت ، پيغمبر اكرم مكه را فتح كرد ،
فتحی

بدون خونريزی . فتح مكه برای مسلمين يك موفقيت بسيار عظيم بود چون‏
اهميت آن تنها از جنبه نظامی نبود ، از جنبه معنوی بيشتر بود تا جنبه‏
نظامی . مكه ام القراء عرب و مركز عربستان بود . قهرا قسمتهای ديگر تابع‏
مكه بود و به علاوه يك اهميتی بعد از قضيه عام الفيل و ابرهه كه حمله برد
به مكه و شكست خورد پيدا كرده بود . بعد از اين قضيه اين فكر برای همه‏
مردم عرب پيدا شده بود كه اين سرزمين تحت حفظ و حراست خداوند است و
هيچ جباری بر اين شهر مسلط نخواهد شد . وقتی پيغمبر اكرم به آن سهولت‏
آمد مكه را فتح كرد گفتند پس اين امر دليل بر آن است كه او بر حق است‏
و خدا راضی است . به هر حال اين فتح خيلی برای مسلمين اهميت داشت .
مسلمين وارد مكه شدند . مشركين هم در مكه بودند . تدريجا از قريش هم‏
خيلی مسلمان شده بودند .
يك جامعه دوگانه‏ای در مكه به وجود آمده بود ، نيمی مسلمان و نيمی‏
مشرك . حاكم مكه از طرف پيغمبر اكرم معين شده بود يعنی مشركين و مسلمين‏
تحت حكومت اسلامی زندگی می‏كردند . بعد از فتح مكه مسلمين و مشركين با هم‏
حج كردند با تفاوتی كه ميان حج مشركين و حج مسلمين وجود داشت . آنها
آداب خاصی داشتند كه اسلام آنها را نسخ كرد . گفتيم حج يك سنت ابراهيمی‏
است كه كفار قريش در آن تحريفهای زيادی كرده بودند . اسلام با آن‏
تحريفها مبارزه كرد . پس يك سال هم به اين وضع باقی بود .
سال نهم هجری شد در اين سال پيغمبر اكرم در ابتدا به ابوبكر مأموريت‏
داد كه از مدينه برود به مكه و سمت اميرالحاجی

از طرف پيغمبر خدا در مقابل مردم مشرك و در آيات بعد تصريح می‏كند همان‏
مردم مشركی كه شما قبلا با آنها پيمان بسته‏ايد و آنها نقض پيمان كرده‏اند.
علی ( ع ) آمد در مراسم حج شركت كرد . اول در خود مكه اين [ عدم تعهد
] را اعلام كرد ، ظاهرا ( ترديد از من است ) در روز هشتم كه حجاج حركت‏
می‏كنند به طرف عرفات ( 1 ) در يك مجمع عمومی در مسجدالحرام سوره‏
برائت را به مشركين اعلام كرد ولی برای اينكه اعلام به همه برسد و كسی‏
نباشد كه بی خبر بماند ، وقتی كه می‏رفتند به عرفات و بعد هم به منا ، در
مواقع مختلف ، در اجتماعات مختلف هی می‏ايستاد و بلند اعلام می‏كرد و اين‏
اعلام خدا و رسول را با فرياد به مردم ابلاغ می‏نمود . نتيجه اين بود كه‏
ايها الناس ! امسال آخرين سالی است كه مشركين با مسلمين حج می‏كنند .
ديگر از سال آينده هيچ مشركی حق حج كردن ندارد و هيچ زنی حق ندارد لخت و
عريان طواف كند .
يكی از بدعتهايی كه قريش به وجود آورده بودند اين بود كه به
پاورقی :
1 - و الان هم كه با اتومبيل می‏روند باز هم شب روز هشتم حركت می‏كنند .
البته وقوف در عرفات از روز نهم واجب است تا غروب ، و برای اينكه‏
كار آسان بشود ، روز هشتم حركت می‏كنند . قديم كه با مال يا پياده‏
می‏رفتند ، به طريق اولی روز هشتم حركت می‏كردند و مستحب هم اين است كه‏
روز هشتم ، حجاج حركت كنند از راه منا بروند به عرفات ، شب را در منا
بمانند ، روز بروند عرفات ، وقوف عرفات را انجام بدهند و برای شب‏
برگردند به مشعر و روز بعد هم برگردند به منا . ولی اكنون اين مستحب عمل‏
نمی‏شود يعنی كثرت حجاج و وسائل نقليه اجازه نمی‏دهد كه حجاج وقتی كه‏
می‏خواهند شب نهم بروند از راه منا بروند ، از راه طائف می‏روند به‏
عرفات و شب بعد بر می‏گردند به منا .

مردم غير قريش اعلام كرده بودند هر كس بخواهد طواف بكند حق ندارد با
لباس خودش طواف بكند ، بايد از ما لباس عاريه كند يا كرايه كند ، و
اگر كسی با لباس خودش طواف می‏كرد می‏گفتند اين لباس را تو بايد اينجا
صدقه بدهی يعنی به فقرا بدهی . زورگويی می‏كردند . يك سال زنی آمده بود
برای حج و می‏خواست با لباس خودش طواف بكند . گفتند اين كار ممنوع‏
است . بايد اين لباس را بكنی و لباس ديگری را در اينجا تهيه بكنی .
گفت بسيار خوب ، پس لخت و عور طواف می‏كنم . گفتند مانعی ندارد .
آنوقت بعضيها كه نمی‏خواستند با لباس قريش طواف بكنند و از لباس‏
خودشان صرف نظر بكنند ، لخت و عور دور خانه كعبه طواف می‏كردند .
جزء اعلامها اين بود كه طواف لخت و عريان قدغن شد ، هيچكس حق ندارد
لخت و عور طواف بكند و اين حرف مهملی هم كه قريش گفته‏اند بايد از ما
لباس كرايه كنيد غلط است . اين هم كه اگر كسی با لباس احرام خود يا
غير لباس احرام ( لباس احرام را شرط نمی‏دانستند ) طواف كرد بايد آن را
بدهد به فقرا ، لازم نيست ، بايد نگه دارد برای خود .
به هر حال اميرالمؤمنين آمد و مكرر در مكرر و در جاهای مختلف اين اعلام‏
را به مردم ابلاغ كرد . نوشته‏اند آنقدر مكرر می‏گفت كه صدای علی ( ع )
گرفته بود ، از بس كه در مواقع مختلف ، هر جا اجتماعی بود اين آيات را
می‏خواند و ابلاغ می‏كرد تا يك نفر هم باقی

نماند كه بعد بگويد به من ابلاغ نشد . وقتی كه علی ( ع ) خسته می‏شد و
صدايش می‏گرفت ، صحابه ديگر پيغمبر می‏آمدند از او نيابت می‏كردند و همان‏
آيات را ابلاغ می‏نمودند .
يك اختلافی ميان شيعه و سنی در ابلاغ سوره برائت موجود است و آن اينكه‏
اهل تسنن بيشترشان به اين شكل تاريخ را نقل می‏كنند كه پس از آنكه وحی‏
خدا به رسول اكرم رسيد كه اين سوره را يا بايد خودت ابلاغ كنی يا كسی از
خودت ، و پيغمبر علی ( ع ) را مأمور ابلاغ سوره برائت كرد ، علی به سوی‏
مكه آمد . تا آمد ، ابوبكر مضطرب شد ، پرسيد آيا اميری يا رسول ؟ يعنی‏
آيا آمده‏ای اميرالحاج باشی يا يك كار مخصوص داری ؟ فرمود : نه ، من يك‏
رسالت مخصوص دارم ، فقط برای آن آمده‏ام . پس ابوبكر از شغل خودش‏
منفصل و معزول نشد ، او كار خودش را انجام داد و علی ( ع ) هم كار خودش‏
را . ولی اقليتی از اهل تسنن كه در " مجمع البيان " نقل شده و همه اهل‏
تشيع می‏گويند وقتی كه علی ( ع ) آمد ، ابوبكر به كلی از شغل خودش منفصل‏
شد و برگشت به مدينه . تعبير قرآن اين است كه اين سوره را نبايد به‏
مردم ابلاغ كند مگر خود تو يا كسی كه از تو است . اهل تشيع روی اين كلمه‏
" از تو است " تكيه می‏كنند ، می‏گويند اين كلمه " كسی كه از تو است‏
" : » رجل منك « كه در بسياری از روايات هست ، مفهوم خاصی دارد . حالا
من نظائرش را بگويم :
درباره حضرت ابراهيم است كه فرمود : « فمن تبعنی فانه منی »( 1 )
پاورقی :
1 - سوره ابراهيم ، آيه . 36

آنكه گام دنبال گام من بردارد از من است . اين معنايش اين است كه او
از من جدايی ندارد . بزرگترين جمله‏ای كه پيغمبر اكرم درباره سلمان فرموده‏
است و شايد بزرگترين جمله‏ای كه درباره يك صحابی غير از اميرالمؤمنين‏
فرموده است اين جمله است : » سلمان منا اهل البيت « سلمان جزء ما اهل‏
بيت است . اين كلمه " جزء ماست " بسيار عالی است ، يعنی او از ما
جدايی ندارد ، بينونتی با ما ندارد . گفت " من كی‏ام ليلی و ليلی كيست‏
من " من او هستم و او من است . ديگر از اين بالاتر تعبير نيست . تعبير
ديگری كه اين حديث را هم شيعه و سنی روايت كرده‏اند درباره امام حسين‏
است كه پيغمبر فرمود : » حسين منی و انا من حسين « حسين از من است و من‏
از حسينم . يعنی اساسا ميان ما جدايی فرض نمی‏شود و وجود ندارد . آنوقت‏
مفاد اين حديث با آن حديث معروف ديگری كه » علی مع الحق و الحق مع‏
العلی يدور حيث ما دار « يكی می‏شود . علی با حق است و حق با علی است ،
دور می‏زند با او هر جا او دور بزند ، يعنی علی ( ع ) آنجا می‏رود كه حق‏
است و حق آنجا می‏رود كه علی ( ع ) است . يعنی جدائی ميان اين دو وجود
ندارد . اين مفهوم تقريبا همان مفهوم عصمت است . علی از حق جدايی ندارد
. مگر پيغمبر از حق جدائی دارد ؟ ! مگر ممكن است العياذ بالله پيغمبر
حرفی بزند يا عملی انجام بدهد كه حق نباشد . همانطور كه پيغمبر از حق جدا
شدنی نيست ، تفكيكش فرض و امكان ندارد ، تفكيك علی ( ع ) هم از
پيغمبر امكان ندارد و اين دو جدا ناشدنی هستند .
اين جمله را [ كه " اين سوره را نبايد به مردم ابلاغ كند مگر

خود تو يا كسی كه از توست " ] نه تنها اهل تشيع روايت كرده‏اند ، اهل‏
تسنن هم به همين شكل روايت كرده‏اند . اگر اختلافی هست ، در رفتن ابوبكر
است . اصل فضيلت هم در اين [ جمله ] است خواه ابوبكر رفته باشد يا
نرفته باشد . و حتی اگر ابوبكر رفته باشد به سفر حج ، فضيلت علی ( ع )
بيشتر ثابت می‏شود ، يعنی با اينكه ابوبكر هست اعلام می‏شود كه او صلاحيت‏
ابلاغ اين سوره را ندارد و تنها كسی كه صلاحيت اينچنين ابلاغ را به مردم‏
دارد ، به نص وحی الهی كسی است كه از پيغمبر است و ميان او و پيغمبر
به هيچ وجه جدايی نيست . اين است كه مسئله ابلاغ سوره برائت به وسيله‏
علی ( ع ) يكی از فضائل بزرگ اميرالمؤمنين است .
رسيديم به مسئله رفتار مسلمين با مشركين . گفتيم اين آيات مشتمل بر
چند مطلب است . يكی اينكه اعلام عمومی عدم تعهد می‏كند از طرف خدا و
پيغمبر برای مشركان ، و به مشركين مدت چهار ماه مهلت می‏دهد كه آزادند
هر جا بخواهند بروند و فكرهای خودشان را بكنند و تصميمهای خودشان را
بگيرند . اتمام حجت می‏كند و با كمال اطمينان به آنها می‏گويد مطمئن باشيد
كه كاری از شما ساخته نيست چون اراده الهی است . مشركی نبايد در اين‏
سرزمين باشد . شما در مقابل خدا نمی‏توانيد كاری انجام بدهيد . خدا را
نمی‏توانيد ناتوان بكنيد . نصيحت است : توبه كنيد ، باز گرديد ، برايتان‏
بهتر است . از اين اعلام عمومی عدم تعهد استثنا می‏كند مشركانی را كه هم‏
پيمان با مؤمنين بوده و پيمان خود را به هيچ وجه نقض نكرده‏اند ، عليه‏
مسلمين اقدامی ننموده و دشمنی از دشمنان مسلمين را تأييد و

تقويت نكرده‏اند . تصريح می‏كند كه پيمان اينها را رعايت كنيد تا پايان‏
مهلت آن . اما غير اينها ، پس از گذشت اين چهار ماه كه در آن حرمتی‏
برايشان قائل است ديگر هيچ حرمتی بين شما و مشركين نيست ، حق داريد
آنها را بكشيد ، حق داريد زندانيشان بكنيد ، حق داريد به عنوان اسير
بگيريد ، حق داريد برای اينها هر نوع تصميمی می‏خواهيد بگيريد ، ولی اگر
توبه كنند و به راه مسلمين بيايند شما هم آنها را آزاد بگذاريد .
آيه ديگر : حالا اگر مشركی از شما پناه خواست برای اينكه حقايق را
بشنود ، به او پناه بدهيد ، سخن خدا را به وی ابلاغ كنيد و بعد هم او را
سالم به محل امن خودش برسانيد . يعنی اين حرفها مربوط به مشركينی است‏
كه نمی‏خواهند بيايند [ سخن حق را ] بشنوند و بفهمند ، اما اگر مشركی‏
سودای شنيدن و فهميدن دارد متعرض او نشويد ، اگر از شما پناه و امنيت‏
خواست به او امنيت بدهيد ، نه تنها متعرض او نشويد بلكه خودتان حفظ و
حراستش بكنيد و او را به مأمن يعنی محل امن خودش برسانيد .

آزادی عقيده

مطلب ديگری كه بايد عرض كنم و در عصر ما مخصوصا زياد مطرح می‏شود اين‏
است كه می‏گويند اينكه اسلام می‏گويد مشركينی را كه پيمانی با شما ندارند
يا پيمانی داشته‏اند و آن را نقض كرده‏اند به هيچ شكل تحمل نكنيد ، به‏
آنها مهلت بدهيد ، بعد از مهلت اگر توبه كردند و اسلام اختيار نمودند ،
بسيار خوب ، اگر توبه نكردند و سرسختی

نشان دادند آنها را بكشيد ، و اگر آمدند دنبال اينكه حقيقت را بفهمند به‏
ايشان پناه و امنيت بدهيد و در غير اين صورت آنها را بكشيد ، آيا اين‏
با اصل آزادی عقيده كه امروز جزء حقوق بشر به شمار می‏رود منافات دارد يا
نه ؟ و اگر منافات دارد چگونه می‏شود اين مطلب را توجيه كرد ؟ يكی از
حقوق اولی بشر آزادی عقيده است يعنی انسان در عقيده خودش بايد آزاد
باشد ، و قانون حقوق بشر اجازه نمی‏دهد كه متعرض كسی بشوند به خاطر
عقيده‏ای كه انتخاب كرده است ، و حال آنكه قرآن تصريح می‏كند كسانی كه‏
عقيده شرك را پذيرفته‏اند شما به هيچ شكل آنها را تحمل نكنيد . البته‏
كسانی كه عقيده غير اسلامی ديگری مثل مسيحيت و يهوديت و مجوسيت را
اختيار كرده‏اند ، اسلام متعرض آنها نمی‏شود ، ولی نسبت به مشركين می‏گويد
اگر چنين عقيده‏ای انتخاب كرده‏اند شما ابتدا مهلتشان بدهيد و در يك‏
شرائط معينی اگر نپذيرفتند آنها را به كلی از بين ببريد . آيا اين دستور
با اين اصل سازگار است يا نه ؟ همچنين با اصل ديگری كه در خود قرآن هست‏
چطور ؟ مگر قرآن نمی‏گويد : « لا اكراه فی الدين قد تبين الرشد من الغی
در كار دين اكراه و اجباری نيست . از يك طرف قرآن می‏گويد در كار دين‏
اكراه و اجباری وجود ندارد و از طرف ديگر در اينجا اعلام به برائت می‏كند
می‏گويد : « برائه من الله و رسوله ». بعد هم می‏گويد : « فاذا انسلخ‏
الاشهر فاقتلوا المشركين حيث وجدتموهم » [ هنگامی كه اين چند ماه گذشت‏
مشركين را هر جا يافتيد بكشيد . ] چرا ؟ " « فاقتلوا المشركين حيث‏
وجدتموهم »" ، در صورتی كه " « لا اكراه فی الدين »" [ اين چگونه‏
است ؟ ] مسئله آزادی عقيده ، امروز به

عنوان حقی از حقوق بشر شناخته شده . می‏گويند حقی است طبيعی و فطری كه هر
كسی اختيار دارد هر عقيده‏ای كه دلش می‏خواهد انتخاب كند . اگر كسی‏
بخواهد به خاطر عقيده شخص ديگر ، متعرض او بشود ، با حقی كه طبيعت و
به اصطلاح خلقت به بشر داده است مبارزه كرده و در واقع ظلم كرده است .
ولی اساس اين حرف دروغ است . بشر حق فطری و حق طبيعی دارد ولی حق‏
طبيعی و فطری بشر اين نيست كه هر عقيده‏ای را كه انتخاب كرد ، به موجب‏
اين حق محترم است . می‏گويند انسان از آن جهت كه انسان است محترم است‏
، پس اراده و انتخاب انسان هم محترم است . هر چه را انسان خودش برای‏
خودش انتخاب كرده ، چون انسان است و به اراده خودش انتخاب كرده كسی‏
حق تعرض به او را ندارد . ولی از نظر اسلام اين حرف درست نيست . اسلام‏
می‏گويد انسان محترم است ولی آيا لاز مه احترام انسان اين است كه انتخاب‏
او محترم باشد ؟ ! يا لازمه آن اين است كه استعدادها و كمالات انسانی‏
محترم باشد ؟ لازمه احترام انسان اين است كه استعدادها و كمالات انسان‏
محترم باشد يعنی انسانيت محترم باشد .
مثالی عرض می‏كنم : انسان كه انسان است . به موجب يك سلسله‏
استعدادهای بسيار عالی است كه خلقت در انسان قرار داده است . قرآن هم‏
می‏فرمايد : « و لقد كرمنا بنی‏آدم »( 1 ) ما بنی‏آدم را محترم و مورد
كرامت خودمان قرار داده‏ايم . انسان فكر و انديشه دارد ، استعداد
پاورقی :
1 - سوره اسراء ، آيه . 70

علمی دارد و اين در حيوانات و نباتات و جمادات نيست . به همين دليل‏
انسان نسبت به يك حيوان يا گياه محترم است . « و علم آدم الاسماء كلها
( 1 ) خداوند همه اسماء و شؤون خودش را به آدم آموخت . نمی‏گويد به‏
گوسفند يا اسب يا شتر آموخت . كمال انسان در اين است كه عالم باشد .
انسان يك سلسله استعدادهای اخلاقی و معنوی دارد ، می‏تواند شرافتهای بزرگ‏
اخلاقی داشته باشد ، احساسات بسيار عالی داشته باشد كه هيچ حيوان و گياهی‏
اينگونه چيزها را نمی‏تواند داشته باشد . انسان بودن انسان به هيكلش‏
نيست كه همين قدر كه كسی روی دو پا راه رفت و سخن گفت و نان خورد ،
اين ديگر شد انسان ، اين انسان بالقوه است نه انسان بالفعل . بنابراين‏
ممكن است بزرگترين جنايتها را بر انسان خود انسان بكند يعنی من به عنوان‏
يك انسان انسانيت خود را به دست خودم از بين ببرم ، انسانی باشم جانی‏
بر انسان . من اگر به اراده خودم عليه كمالات انسانی خودم اقدام بكنم ،
انسان ضد انسانم و در واقع حيوان ضد انسانم . من اگر دشمن علم از آب‏
در آمدم و گفتم علم برای بشر بد است ، يك انسان ضد انسانم و بلكه غلط
است بگويند " انسان ضد انسان " بايد بگويند حيوان ضد انسان ، يك‏
انسان بالقوه بر ضد انسانيت واقعی و حقيقی . من اگر بر ضد راستی و
امانت كه شرافتهای انسانی است قيام بكنم و مثل " ماكياول " طرفدار
سيادت باشم و بگويم اساسا اخلاق و انسانيت و شرافت و امانت ، حربه‏
افراد قوی است عليه ضعفا ، و اساس سيادت است ، يك انسان ضد انسانم .
پاورقی :
1 - سوره بقره ، آيه . 31

عقائد اغلب تقليد است ، پيروی از اكابر و كبرا و بزرگان است . از نظر
قرآن [ انسان ] تحت تأثير اكابر قرار می‏گيرد ، عقيده‏ای اتخاذ می‏كند .
تحت تأثير پدر و مادر و آباء و اسلاف خود ، عقيده‏ای در ذهنش نفوذ می‏كند
. چرا انسان در عقيده يعنی گرايش اعتقادی كه ريشه آن پيروی كوركورانه از
محيط يا پيروی از اكابر و شخصيتهاست و مغرضانه به او القاء كرده‏اند آزاد
باشد ؟ ! اين آزادی معنايش اين است كه شخصی اشتباه كرده ، به دست خود
زنجيری به دست و پای خويش بسته ، بعد ما بگوئيم چون اين انسان اين‏
زنجير را خودش به دست و پای خودش بسته و اين ، اراده و خواست او است‏
آزاد است ، چون به دست خودش زنجير را به دست و پای خودش بسته است‏
حقوق بشر اقتضا می‏كند كه ما اين زنجير را از دست و پايش باز نكنيم .
چون خودش می‏گويد باز نكن ، باز نكن . اين كه حرف نشد !
داستان معروفی است : می‏گويند مردم دهی مبتلا به خارش بدن بودند .
طبيبی اتفاقا آمد از آن ده عبور كند ، بيماری اينها را شناخت و دوای اين‏
بيماری را می‏دانست . ولی اينها به اين بيماری عادت كرده و انس گرفته‏
بودند ، و خو گرفته بودند كه دائما بدن خودشان را خارش بدهند . طبيب‏
گفت من حاضرم شما را معالجه كنم ، به خيال اينكه همه ، پيشنهاد او را
می‏پذيرند . داد و فرياد مردم بلند شد كه بلند شو از اينجا برو ! تو از
جان ما چه می‏خواهی ؟ ! ولی طبيب می‏دانست كه اينها مريض هستند و به‏
تدريج با لطائفی ابتدا توانست يك نفر را بفريبد و او را معالجه كند .
بعد كه آن شخص معالجه شد ديد حالا چه حالت خوبی دارد ! اين چه كاری بود
كه دائما داشت زير بغل يا سينه و

يا پايش را می‏خاراند . به همين ترتيب افراد ديگری را نيز معالجه كرد تا
يك نيرويی پيدا كرد . وقتی كه نيرو پيدا كرد همه را مجبور به معالجه كرد
. حالا آيا می‏شود گفت كه اين طبيب كار بدی كرد و مردم دلشان آنطور
می‏خواست ؟ ! دلبخواهی كه ملاك نشد ! ممكن است انسانی از روی جهالت‏
دلش بخواهد مريض بشود .
داستان ديگری را ملای رومی نقل می‏كند كه با اين بيت آغاز می‏شود :

داستان اين است كه يك آدم عاقل فهميده‏ای سوار بر اسب بود . رسيد به‏
نقطه‏ای كه درختی در آن جا بود و مرد عابری زير سايه اين درخت خوابيده‏
بود ، خيلی هم خسته بود ، همين جور گيج افتاده بود و در حالی كه خور خور
می‏كرد دهانش هم باز مانده بود . اتفاقا مقارن با آمدن اين سوار ، يك‏
كرمی آمده بود گوشه لب اين آدم . يك وقت سوار ديد اين كرم رفت توی‏
دهان اين شخص و او هم همان طور كه گيج خواب بود كرم را بلعيد . سوار ،
آدم واردی بود ، می‏دانست كه اين كرم ، مسموم است و اگر در معده اين‏
شخص باقی بماند او را خواهد كشت . فورا از اسب پياده شد و او را بيدار
كرد . ديد اگر به او بگويد كه اين كرم رفته توی معده‏ات ، ممكن است باور
نكند و اگر هم باور كند ، وحشت كند و خود اين وحشت او را از پا درآورد
. يك چماقی هم دستش بود . ديد راهش منحصر به اين است : او را به زور
از خواب بلند كرد . آن شخص نگاه كرد ديد يك آدم ناشناسی است . گفت :
چه می‏خواهی ؟ گفت : بلند شو ! گفت چه كار با من داری ؟ ديد بلند

نمی‏شود ، چند تا به كله‏اش زد ، از جا پريد . سوار يك مقدار سيب گنديده‏
و متعفن را كه در آنجا بود به او داد كه قی آور باشد . گفت اين سيبها را
به زور بايد بخوری . هر چه گفت آخر چرا بخورم ؟ گفت بايد بخوری ، با
همان چماق محكم زد توی كله‏اش كه بايد بخوری ، آن سيبها را توی حلقش فرو
كرد . بعد پريد روی اسب خودش و به او گفت راه برو ! گفت آخر مقصودت‏
چيست ؟ كجا بروم ؟ سوابق من و تو چيست ؟ بگو دشمنی تو از كجاست ؟ من‏
با تو چه كرده‏ام ؟ شايد مرا با دشمن خودت اشتباه كرده‏ای . گفت بايد
بدوی . خواست كوتاهی كند ، زد پشت كله‏اش و گفت بدو ! عابر داد می‏كشيد
و گريه می‏كرد اما چاره‏ای نداشت بايد می‏دويد ( مثل اينهايی كه ترياك‏
می‏خورند ، می‏دوند برای اينكه قی بكنند ) . به سرعت او را به سينه اسب‏
انداخت و آنقدر دواند كه حالت استفراغ به او دست داد . نشست استفراغ‏
كرد ، سيبها آمد ، همراهش كرم مرده هم آمد . گفت آه اين چيست ؟ سوار
گفت : راحت شدی . برای همين بود . گفت قضيه از چه قرار است ؟ گفت‏
اصلا من با تو دشمن نبودم . قضيه اين بود كه من از اينجا می‏گذشتم ، ديدم‏
اين كرم رفت توی حلق تو و تو در خواب سنگينی هستی و اگر يك ساعت‏
می‏گذشت تلف می‏شدی . ابتدا موضوع را به تو نگفتم ، ترسيدم وحشت بكنی .
برای اينكه قی بكنی اين سيب گنديده‏ها را به تو خوراندم سپس تو را
دوانيدم . حالا كه قی كردی ما ديگر به تو كاری نداريم ، خداحافظ . عابر
می‏دو يد و پايش را می‏بوسيد نمی‏گذاشت برود ، می‏گفت تو فرشته‏ای ، تو را
خدا فرستاده است ، تو چه آدم خوبی هستی .

اين جور نيست كه بشر هر چه را كه بخواهد و خودش انتخاب كرده است‏
حقش می‏باشد . انسان حقوق دارد ولی حقوق انسانی و آزاديهای انسانی ، يعنی‏
در مسير انسانی . بشر وقتی كارش برسد به جايی كه اين اشرف كائنات كه‏
بايد همه موجودات و مخلوقات را در خدمت خودش بگيرد و بفهمد : « و
خلقنا لكم ما فی الارض جميعا »اين چوب و اين سنگ و اين درخت و اين طلا
و اين نقره و اين فولاد و اين آهن و اين كوه و اين دريا و اين معدن و اين‏
همه چيز بايد در خدمت تو باشد و تو تنها بايد خدای خودت را پرستش كنی‏
و بس ، يك چنين موجودی بيايد خرما يا سنگ يا چوب را پرستش كند ، اين‏
، انسانی است كه به دست خودش از مسير انسانيت منحرف شده . چون از
مسير انسانيت منحرف شده ، به خاطر انسانيت و حقوق انسانيت بايد اين‏
زنجير را به هر شكل هست از دست و پای اين شخص باز كرد ، اگر ممكن است‏
، خودش را آزاد كرد ، اگر نه ، لا اقل او را از سر راه ديگران برداشت .
هفته آينده باز راجع به مسئله آزادی عقيده و آيه لا اكراه فی الدين بحث‏
می‏كنم .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: