اعوذ بالله من الشيطان الرجيم
« و لا تكونوا كالذين خرجوا من ديارهم بطرا و رئاء الناس و يصدون عن‏
سبيل الله و الله بما يعملون محيط 0 و اذ زين لهم الشيطان اعمالهم و قال‏
لا غالب لكم اليوم من الناس و انی جار لكم فلما ترائت الفئتان نكص علی‏
عقبيه و قال انی بری‏ء منكم انی اری ما لا ترون انی اخاف الله و الله شديد
العقاب ».
آيه اول ترجمه‏اش اين است : ای مسلمانان ! شما مانند آن مردم نباشيد
كه آنگاه كه از خانه‏های خود بيرون آمدند با يك حالت غرور و نعمت‏زدگی ،
و به خاطر ريا و تظاهر ، و متظاهرا بيرون آمدند ، همانها كه مانع مردم از
راه خدا هستند ، و خدا بر همه كارهای آنها احاطه دارد .

اين آيه دنباله دو آيه قبل است . اشاره‏ای به آن دو آيه بكنيم تا معنی‏
اين آيه روشن بشود . اين سه آيه متوالی ، دستور و آداب است برای‏
مجاهدين مسلمان كه ای مسلمانان مجاهد ! آنگاه كه با حريف روبرو می‏شويد و
برای جهاد بپا می‏خيزيد اينگونه باشيد .
به نكاتی كه در اينجا هست توجه بفرمائيد و بعد مقايسه بكنيد ميان‏
دستورهايی كه اسلام به سربازان و مجاهدين می‏دهد و دستورهايی كه معمولا و
بلكه عموما به سربازها می‏دهند . و مخصوصا توجه كنيد كه از جنبه احساسی ،
اسلام احساسات مجاهدين را در چه جهتی رهبری می‏كنند ، و معمولا تربيتهای‏
بشری احساسات سربازان را در چه جهتی رهبری می‏كنند ؟ البته يك قسمتهائی‏
هست كه مشترك است . مشتركات و مختصات هر دو را عرض می‏كنم .
در آن آيه خوانديم : « يا ايها الذين آمنوا اذا لقيتم فئه فاثبتوا
وقتی كه با دشمن روبرو شديد ثابت قدم باشيد . دستور ثبات و استحكام و
پايداری است . اين چيزی است كه ديگران هم به سربازان همين طور دستور
می‏دهند ، و سرباز و مجاهد بايد هم همين طور باشد ، غير از اين اگر باشد
نمی‏تواند سرباز باشد . و البته در ميان اديان ، اين از مختصات اسلام است‏
كه پيروان خود را دعوت به قوت و قدرت می‏كند . " ويل دورانت " مورخ‏
معروف ، يك دوره تاريخ تمدن نوشته است كه بيشتر قسمتهای آن به فارسی‏
ترجمه شده و در جلد يازدهم از ترجمه‏ها درباره تمدن اسلامی بحث كرده كه‏
خواه ناخواه مربوط به اسلام می‏شود . در آنجا می‏گويد هيچ دينی مانند اسلام‏
پيروان خود را دعوت به قوت و قدرت نكرده است . و اين يك حقيقتی است‏
. « يا ايها الذين آمنوا اذا »

« لقيتم فيه فاثبتوا »وقتی كه گروهی از دشمن را ملاقات می‏كنيد ثابت قدم‏
باشيد ، پشت به دشمن نكنيد . و ما آيات حماسی زيادی در اين زمينه داريم‏
. مثلا در سوره صف می‏فرمايد : « ان الله يحب الذين يقاتلون فی سبيله صفا
كانهم بنيان مرصوص »خدا دوست می‏دارد آن سربازانی را كه در راه او
می‏جنگند وصف می‏بندند محكم و پابر جا مثل ديواری روئين كه كندنی نيستند .
در افسانه‏های قديم خودمان می‏گفتند اسفنديار روئين‏تن . به اعتبار يك فرد
می‏خواستند بگويند او روئين‏تن است يعنی در تنش مثلا تير اثر نمی‏گذارد .
ولی اينجا قرآن راجع به جماعت می‏گويد . نمی‏گويد روئين‏تن به آن معنی‏
افسانه‏ای ، می‏گويد اين صف ، اين سپاه چنان محكم در جای خودشان می‏ايستند
كه گوئی اين ديوار گوشتی ، ديوار روئين است . يا در آيه ديگر می‏فرمايد :
« و كأين من نبی قاتل معه ربيون كثير فما وهنوا لما اصابهم فی سبيل الله‏
و ما ضعفوا و ما استكانوا و الله يحب الصابرين »( 1 ) .
دستور اول ثبات است كه اين بيشتر بسته به آن اراده‏ای است كه انسان‏
در مقابل دشمن [ به كار می‏برد ] . می‏گويد ترس نداشته باشيد ، ثابت قدم‏
باشيد . دوم : « و اذكروا الله كثيرا »در همان حال ، خدا را زياد ياد
كنيد ، شعارهائی كه می‏دهيد شعارهای خدايی باشد .
پاورقی :
1 - سوره آل عمران ، آيه 146 - [ ترجمه : چه بسيار رخ داده كه پيغمبری‏
، جمعيت زيادی از پيروانش در جنگ كشته شده و با اين حال اهل ايمان با
سختيهايی كه در راه خدا به آنها رسيده مقاومت كردند و هرگز بيمناك و
زبون نشدند و سر زير بار دشمن نياوردند و راه صبر و ثبات پيش گرفتند كه‏
خداوند صابران را دوست می‏دارد ] . « و لا تنازعوا »با يكديگر به نزاع و مشاجره بر نخيزيد « فتفشلوا
كه پشت سرش فشل يعنی سستی پيدا می‏كنيد ، مثل يك بدن كه وقتی تعادلش‏
به هم می‏خورد و بيماری پيدا می‏كند و گلبولهای سفيد خون با ميكروبها
می‏جنگند ، می‏بينيد سستی پيدا می‏كند و قوت و نيروی آن می‏رود . و وقتی‏
سستی پيدا كرديد « و تذهب ريحكم »" ريح " در لغت عرب يعنی باد ،
ولی اين كلمه با كلمه " باد " در فارسی خيلی تفاوت دارد يعنی منشأ
خيلی چيزهای ديگر شده است . ما حركت هوا را باد می‏گوييم و از اين كلمه‏
، لفظ ديگری نساخته‏ايم ، ولی در زبان عربی از كلمه " ريح " خيلی كلمه‏ها
ساخته‏اند . كلمه " رايحه " كه به معنی " بو " است از همين جا آمده‏
چون بو در هوا پخش می‏شود و به وسيله حركت هوا به انسان می‏رسد . كما
اينكه روح را هم از همين ماده گرفته‏اند . در فارسی كلمه " باد " گاهی‏
به عنوان كنايه به كار می‏رود مثل اينكه وقتی می‏خواهيم بگوييم كسی صاحب‏
قدرت و شوكت است و كارها در اختيار اوست ، می‏گوييم باد به پرچم فلانی‏
می‏وزد . وقتی هم می‏خواهيم بگوييم فلانی ديگر قدرتش از بين رفت ، می‏گوئيم‏
بادش خالی شد . در اينجا كلمه " ريح " كه به معنی " باد " است ممكن‏
است كنايه از همان شوكت و قدرت باشد ، يعنی [ اگر با يكديگر اختلاف و
نزاع كنيد ] شوكت و قدرت شما از ميان می‏رود . و ممكن است از همان‏
رايحه باشد : بوی شما از ميان می‏رود . نتيجه هر دو يكی است . پس اين‏
دستور هم اين است كه با يكديگر منازعه و مشاجره نكنيد كه پشت سرش سستی‏
و ضعف پيدا می‏شود و پشت سر ضعف ، آن شوكت و عظمت و قدرت شما از
ميان می‏رود . بی‏جهت

نيست كه امثال " ويل دورانت " می‏گويند : هيچ دينی مثل اسلام پيروان‏
خودش را به قدرت دعوت نكرده است . در اديان ديگر اين مسائل مطرح‏
نيست ، عظمت و شوكت مطرح نيست ، قدرت و قوت مطرح نيست . ولی اسلام‏
كه دينی است كه علاوه بر جنبه‏های معنوی ، جنبه اجتماعی هم دارد ، قهرا به‏
" قدرت " كه يكی از اصول و نواميس اجتماع است اهميت می‏دهد .
« و اصبروا ان الله مع الصابرين »دستور ديگرش مسئله صبر است . صبر
يعنی جزع و فزع نكردن در مقابل مصائبی كه پيش می‏آيد ، ثبات . در مقابل‏
قدرت دشمن پا بر جا باشيد يعنی ترس و جبن به خود راه ندهيد . در مقابل‏
مصائبی كه خواه ناخواه برايتان رخ می‏دهد صابر باشيد .
مخصوصا مقداری از حرفهای جلسه پيش را تكرار كردم برای اينكه آيه‏ای را
كه امشب خواندم درست برايتان توضيح بدهم .
در عين حال كه به مجاهدين و سربازان دستور ثبات قدم و اتحاد و انضباط
و رعايت مقررات می‏دهد و از قدرت و شوكت دم می‏زند ، باز دين است ،
اخلاق و معنويت است ، نمی‏خواهد احساسات مسلمين را طوری تحريك بكند كه‏
آنها را در جهت غرور و منيت سوق بدهد . در ابتدا عرض كردم ببينيد اسلام‏
احساسات مسلمين را در چه جهتی هدايت و راهنمايی می‏كند ؟ مقايسه را در
اينجا می‏خواستم به عمل بياورم . اين مطلبی كه عرض می‏كنم استثنا ندارد .
تمام مكتبهايی كه در دنيا هست ، مكتبها و فلسفه‏های اجتماعی يا روشهای‏
عملی كه دولتها در تربيت سرباز دارند ، هميشه كوشش می‏كنند در سرباز به‏

اصطلاح يك غرور ملی به وجود آورند ، يك روحيه بالخصوصی كه به موجب آن‏
او فقط به خودش و كشورش بينديشد . همواره صحبت اين است كه ما چنين ،
مفاخر ما چنان ، ما چنينيم ، ديگران كوچكند . قرآن می‏گويد مبادا شما
اينگونه باشيد ، مبادا روحيه شما روحيه تظاهر و روحيه بطر باشد . بطر
يعنی چه ؟ انسان وقتی كه يك نعمتی به او می‏رسد ، يك خوشحالی و سرور و
بلكه يك غروری پيدا می‏كند كه ديگر پايش روی زمين بند نيست و به ديگران‏
اعتنايی ندارد ، خودش را بالا دست همه می‏بيند . حالا آن نعمت هر چه‏
می‏خواهد باشد . بعضی به واسطه ثروت زياد اهل بطر می‏شوند ، بعضی به واسطه‏
قدرت زياد يك حالت بی اعتنايی و غرور و تكبر نسبت به ديگران پيدا
می‏كنند ، همين طور كه راه می‏روند ، با راه رفتنشان می‏خواهند نشان بدهند
كه منم صا حب قدرت ، منم صاحب ثروت . حرف كه می‏زند ، با حرف زدنش‏
كأنه می‏گويد منم صاحب قدرت ، منم صاحب ثروت ، منم صاحب علم . حتی [
غرور و تكبر ] در نگاه كردنش پيداست . قرآن می‏گويد ولی شما از آن دسته‏
نباشيد ، فتحها و پيروزيها شما را سرمست نكند ، شما را متكبر و مغرور و
اهل منيت نكند . لذا می‏گويد ديگرانند كه چنينند .
پس آخرين دستوری كه قرآن به سربازانش می‏دهد دستور تواضع اخلاقی است .
نمی‏گويد شما چنين نباشيد ، می‏گويد مانند آنها كه چنين هستند نباشيد .
می‏خواهد بگويد ديگران چنين‏اند . « و لا تكونوا كالذين خرجوا من ديارهم‏
بطرا »مانند آن اشخاص نباشيد كه وقتی از خانه‏هايشان بيرون آمدند با بطر
بيرون آمدند يعنی با غرور و

تكبر و بی اعتنايی و منيت « و رئاء الناس »و از روی تظاهر و خودنمايی‏
بيرون آمدند . قهرا چنين اشخاصی فقط خودشان را می‏بينند ، خدا را نمی‏بينند
« و يصدون عن سبيل الله »و مانع مردم می‏شوند از راه خدا . شما مثل اينها
نباشيد . پس آخرين دستوری كه می‏دهد دستور فروتنی و تواضع است . در
اينجا قرآن از روشهای معمول و عادی بشری به كلی فاصله می‏گيرد و حاضر
نيست احساسات [ سربازان ] را در جهت منيتها و خودپسند يها و
خودپرستيهای شخصی يا ملی تحريك بكند ، همان طور كه در اول گفت : خدا را
ياد بكنيد ، همواره بگوييد خدا ، حقيقت ، اين منيتها را بريزيد دور .
²و الله بما يعملون محيط »اشاره می‏خواهد بگويد اين كارها كيفر دارد. خدا
به چنين كارهايی كه آنها می‏كنند احاطه دارد . يعنی بترسيد از خدا . كار
خدا شوخی بردار نيست . اسم و لفظ و ظاهر در كار خدا و اسلام مؤثر نيست .
مسلمين تا وقتی كه در زير لوای پيغمبر اكرم يا به پيروی از سيرت‏
پيغمبر اكرم اينطور جهاد می‏كردند : متكی به ايمان به خدا بودند ، ثابت‏
قدم بودند ، در ياد خدا بودند ، با يكديگر نزاع نمی‏كردند ، دستورهای اسلام‏
را رعايت می‏كردند ، انضباط را رعايت می‏كردند ، جزع و فزع نمی‏كردند و از
همه بالاتر اين بطرها و خودنمائيها و تكبرها و غرورها در آنها وجود نداشت‏
و فروتن بودند ، قهرا وعده ا لهی بر آنها ثابت بود و نتيجه می‏گرفتند .
ولی به تدريج نه تنها سربازيشان از اين سادگی اخلاقی بيرون آمد بلكه حتی‏
در كارهای عبادی هم اينطور شدند . اين داستان را مكرر شنيده‏ايد كه حضرت‏
رضا عليه‏السلام در مرو ، و وليعهد بودند ، آن وليعهدی اجباری كه همه‏
می‏دانيم مأمون

بالاجبار حضرت را وادار [ به پذيرش آن ] كرد و حضرت هم آخر با اين شرط
قبول كردند كه عملا دست به هيچ كاری نزنند چون شرايط ، آن طوری كه حضرت‏
می‏خواستند عمل بكنند فراهم نبود ، اگر هم می‏خواستند آن طوری كه شرايط
فراهم بود كار بكنند ، جز اينكه جزء عمله واكله مأمون قرار بگيرند چيز
ديگری نبود . اين سياست حضرت ، مأمون را از نتيجه‏ای كه می‏خواست بگيرد
كه از حيثيت حضرت رضا استفاده بكند ، قهرا محروم كرد يعنی سياست مأمون‏
با اين كار خنثی می‏شد . می‏ديدند علی بن موسی الرضا ( ع ) وليعهد هست ولی‏
در هيچ كاری مداخله نمی‏كند . اين خودش عملا اعتراض و صحه نگذاشتن روی‏
كارهای مأمون بود . روز عيد اضحی ( عيد قربان ) پيش آمد . مأمون فرستاد
خدمت حضرت كه خواهش می‏كنم نماز عيد را شما بجای من برويد شركت كنيد .
حضرت فرمود : من شرط كرده‏ام كه در هيچ كاری مداخله نكنم و مداخله نمی‏كنم‏
. گفت : نه ، اين نماز است و عبادت ، و به علاوه اين مداخله نكردن شما
سر و صدای مردم را نسبت به من درآورده است . مردم می‏گويند چرا علی بن‏
موسی الرضا در هيچ كاری مداخله نمی‏كند ؟ ! درست است كه شما شرط كرده‏ايد
، ولی اين يك نماز بيشتر نيست . همين قدر برويد كه ديگر مردم خيلی به‏
ما حرف نزنند . فرمود : بسيار خوب ، من می‏روم اما به آن سنتی رفتار
می‏كنم كه جدم رفتار می‏كرد ، يعنی به سنت اسلامی كه جدم عمل كرد عمل می‏كنم‏
نه به اين سنتهايی كه امروز رايج است . گفتند در اين جهت مختاريد .
اعلام شد كه نماز عيد قربان را علی بن موسی الرضا ( ع ) می‏خواند . حالا
حدود صد و پنجاه سال بود - از زمان معاويه تا زمان

مأمون - كه معمول شده بود خلفا با جلال و شكوه و جبروت بيرون بيايند .
مردم هم بی خبر ، گفتند لابد وليعهد هم با همان جلال و جبروتهای معمول‏
بيرون می‏آيد . رؤسای سپاه ، اعيان و اكابر لشگری و كشوری بنی العباس كه‏
حكم شاهزاده‏های آن وقت را داشتند همه آمدند در خانه حضرت كه با ايشان‏
بيايند به نماز . اما به رسم سابق ، اسبهای خود را زين و يراق كرده و
گردنبندهای طلا و نقره به گردن آنها بسته بودند ، خودشان چكمه‏های مخصوص‏
بپا كرده و مسلح شده بودند ، شمشيرهای مرصع به كمر بسته بودند با يك جلال‏
و جبروت عجيبی . ولی حضرت قبلا فرموده بود من می‏خواهم مثل جدم بيرون‏
بيايم . در داخل منزل كه بودند به عده‏ای از كسانشان فرمودند : اينطور كه‏
من می‏گويم رفتار كنيد . وضو گرفتند و آماده شدند . حضرت خيلی ساده پاها
را برهنه كرد و ضامنهای كمر را بالا زد ، عصا را به دست گرفت و ذكرگويان‏
حركت كرد : « الله اكبر الله اكبر الله اكبر علی ما هدينا و له الشكر
علی ما اولينا » . اطرافيان هم با حضرت همصدا شدند . همه منتظر بودند .
در كه باز شد يكوقت ديدند امام با آن هيئت آمدند بيرون : الله اكبر .
جمعيت بی اختيار گفت : الله اكبر . از اسبها پياده شدند و آنها را رها
كردند و لباسها را كندند . چكمه‏ها را طوری بسته بودند كه از پاها بيرون‏
نمی‏آمد . نوشته‏اند خوشبخت‏ترين افراد ، كسی بود كه يك چاقو پيدا می‏كرد
كه چكمه‏ها را پاره كند بيندازد دور . اشكها جاری شد . تا حالا انتظار
داشتند امام با جلال و جبروت مادی و دنيايی و زر و زيور و اسب و شمشير
بيرون بيايند ، برعكس ، جلال و جبروت معنوی جايش را گرفت . اينها هم‏
فرياد

كشيدند : الله اكبر . مردم ديگر هم فرياد كشيدند : الله اكبر . زنها و
بچه‏ها روی پشت بامها جمع شده بودند كه جلال وليعهدی را ببينند . يك وقت‏
ديدند اوضاع طور ديگر است . نوشته‏اند يكمرتبه تمام شهر مرو فرياد الله‏
اكبر شد و صدای ضجه و گريه در شهر بلند شد . جلال ، چند برابر شد اما در
سادگی و معنويت . راه افتادند به طرف مصلی . ( چون نماز عمومی است‏
مستحب است زير آسمان خوانده شود ) . چنان جمعيت هجوم آورد و چنان‏
ابراز احساسات می‏كردند كه گوئی زمين و آسمان می‏لرزد . جاسوسهای مأمون به‏
او خبر دادند كه قضيه از اين قرار است ، اگر اين نماز را امروز علی بن‏
موسی الرضا بخواند تو ديگر مالك چيزی نيستی . اگر از همانجا به مردم‏
بگويد برويم سراغ مأمون ، همان لشكريان خودت به سراغت خواهند آمد و
تكه‏تكه‏ات خواهند كرد . هنوز كه كار به آنجا نكشيده جلويش را بگير . اين‏
بود كه آمدند نزد حضرت و به عنوان التماس و خواهش كه شما خسته و
ناراحت می‏شويد و خليفه گفته من راضی نيستم ، مانع ايشان شدند . فرمود من‏
كه اول گفتم كه من اگر بخواهم بيايم ، با آن زی بيرون می‏آيم كه جدم بيرون‏
می‏آمد . جدم اينطور می‏آمد .
عبادت اسلامی هم اينطور شده بود ، تا چه رسد به جهادشان . ولی از وقتی‏
كه جهادهای اسلامی آمد رنگ جهادهای مادی ديگران را گرفت ، و چه‏
اشتباهات بزرگی [ حكام اسلامی مرتكب شدند ] . خدا لعنت كند معاويه را
كه اين كار از او شروع شد . در زمان خلافت عمر ، معاويه استاندار سوريه‏
بود و بيزانس ( روم شرقی ) كه مركزش همين استامبول فعلی و قسطنطنيه‏
قديم بود همسايه ديوار به ديوار سوريه

بود . عمر در سفری كه به شام می‏آمد ، به تبعيت از سنت پيغمبر كه هنوز
به هم نخورده بود با يك زی ساده‏ای می‏آمد . خودش بود و يك مركب كه‏
ظاهرا شتر بوده ، و غلامش كه به نوبت سوار می‏شدند . گاهی خودش سوار
می‏شد غلام پياده بود و گاهی غلام سوار می‏شد و او پياده بود . مشك آبی‏
داشتند و يك مقدار نان خشك . معاويه و لشگريانش با جلال بسيار آمدند
بيرون به استقبال خليفه . مردم شام كه هنوز خليفه را نديده و به استقبال‏
آمده بودند از اينها رد می‏شدند و گاهی از اينها می‏پرسيدند از موكب خليفه‏
چه خبر داريد ؟ اينها هم جوابی نمی‏دادند ، تا خود معاويه و همراهانش‏
رسيدند كه آشنا بودند . همينكه عمر چشمش به اينها افتاد كه با آن جلال و
جبروت می‏آيند ، از مركبش پياده شده ، دامنش را پر از سنگ كرد و پراند
به معاويه و گفت اين چه وضعی است كه درست كرده‏ای ؟ ! ولی معاويه آنقدر
زيرك و زرنگ و حقه باز بود كه بالاخره خليفه را قانع كرد . گفت چون ما
در مجاورت بيزانس هستيم مصلحت اسلام چنين اقتضا می‏كند . خليفه هم سكوت‏
كرد .
به اين شكل جلال معنوی را تبديل به همين شوكتهای مادی كردند ، در صورتی‏
كه قدرت در جلال معنوی است . سر موفقيت مسلمين در قدرت روحی و
معنويشان بود .
« و اذ زين لهم الشيطان اعمالهم ». مانند آنها نباشيد آنگاه كه شيطان‏
كارهايشان را در نظر خودشان زيبا جلوه‏گر ساخت « و قال لا غالب لكم اليوم‏
من الناس »و به آنها چنين گفت كه شما خيلی صاحب قدرتيد ، هيچ قدرتی‏
در مقابل شما مقاومت ندارد

و انی جار لكم »من هم كمك شما هستم ، شما در جوار و در پناه من هستيد.
راجع به اينكه شيطان به اينها چنين گفت ، از قديم الايام مفسرين اختلاف‏
كرده‏اند كه به چه شكل گفت ؟ آيا به شكل وسوسه بود يا به شكل تمثل ؟
می‏دانيم كه قرآن كريم از حقيقتی ياد كرده است بنام ملك و فرشته ، و از
حقيقت ديگری ياد كرده است به نام شيطان و جن . معمولا ارتباط ملك با
انسان را به شكل القاء خاطرات خوب در روح انسان بيان می‏كنند كه حديث‏
هم هست كه در قلب انسان دو گوش است ، از يك گوش ملك و از گوش‏
ديگر شيطان القائات تلقين می‏كنند . و در قرآن آمده است كه ملك يا
فرشته تمثل پيدا می‏كند يعنی ذات و جنسش جسم نيست ولی می‏تواند مثال‏
جسمانی پيدا كند و در نظر انسان ، در جلوی چشم انسان مجسم بشود . درباره‏
روح القدس و مريم می‏گويد : « فتمثل لها بشرا سويا » ( 1 ) . شيطان هم‏
همين طور است ، گاهی بشر را صرفا به وسيله وساوسی كه در دل او القاء
می‏كند اغوا می‏نمايد و گاهی در جلوی چشم بشر تمثل پيدا می‏كند .
در اين آيه از قديم مفسرين اختلاف كرده‏اند كه آيا منظور اين است كه‏
شيطان در دل كفار اينطور القاء كرد يا مقصود اين است كه شيطان در نظر
كفار متمثل شد ؟ هر دو را گفته‏اند و هر دو هم می‏تواند صحيح باشد . غرض‏
اين جهت است كه شيطان به اينها القاء كرد ، يا از راه وسوسه در دلشان و
يا متمثل شد ، گفت شما خيلی نيرومند

پاورقی :

1 - سوره مريم ، آيه 17 - [ آيه به طور كامل چنين است . فاتخذت من‏
دونهم حجابا فارسلنا اليها روحنا فتمثل لها بشرا سويا ». و آنگاه كه از
همه خويشانش به كنج تنهايی پنهان گرديد ، ما روح خود را بر او مجسم‏
ساختيم ] .

هستيد ، و به همين جهت اينها را مغرور و متكبر كرد . گفت : من كمك شما
هستم ، اما آنوقتی كه دو لشگر با يكديگر روبرو شدند شيطان فرار كرد . يا
همان شيطان متمثل شده فرار كرد بنابر يك تفسير ، و يا آن وساوسی كه در
دلشان می‏افتاد و اينها را مغرور می‏كرد و قوت قلب می‏داد ، يكمرتبه از
بين رفت ، بجايش جبن و ترس آمد ، بنابر تفسير ديگر .
« فلما ترائت الفئتان » همينكه دو گروه يكديگر را ديدند « نكص علی‏
عقبيه »شيطان عقبگرد كرد و از اينها تبری جست .
هميشه همين طور است : شيطان از هر راهی وسوسه يا تمثل وارد می‏شود ،
بشر مغرور می‏شود و دست به جنايت می‏زند ، عاقبت كار كه شد همه آن عوامل‏
شيطانی عقب می‏روند و انسان تنها باقی می‏ماند . پس فرمود شما مغرور
نباشيد و مانند آنها نباشيد كه شيطان آمد آنها را اينچنين فريب داد .
« اذ يقول المنافقون و الذين فی قلوبهم مرض غر هؤلاء دينهم و من يتوكل‏
علی الله فان الله عزيز حكيم ». منافقان و دورويان و بيماردلان كه فقط
ظاهر را می‏بينند و عوامل معنوی را نمی‏بينند می‏گفتند اين بيچاره‏ها را ببين‏
! دينشان اينها را مغرور كرده . مكرر عرض كرده‏ايم كه جنگهای صدر اسلام‏
بالخصوص جنگ بدر حكم يك معجزه را داشته است يعنی از نظر عوامل مادی و
نيروهای جسمانی هيچ كس پيش بينی نمی‏كرد كه مسلمين فاتح بشوند . [ در
جنگ بدر ] پيش بينی‏ها همه اين بود كه مسلمين مغلوب و منكوب شده و
شكست خواهند خورد . يك عده كه خودشان را عاقل حساب

می‏كردند و منافق و دورو بودند پوستخند می‏زدند ، می‏گفتند اين بيچاره‏ها را
ببينيد ! وعده‏های قرآن ، وعده‏های دينشان اينها را مغرور كرده ، ديوانه‏اند
دارند خودكشی می‏كنند . كجا دارند می‏روند ؟ ! با چه عده‏ای ! با چه عده‏ای !
با چه قدرتی ! يك لقمه‏اند در مقابل دشمن . فريب خورده‏اند ، دينشان‏
اينها را فريب داده است . قرآن می‏گويد اينها نمی‏دانند كه اگر كسی با
خدا باشد ، تكيه‏اش به خدا باشد ، چگونه عوامل الهی به نصرت او می‏آيند و
او را در هدفش تأييد می‏كنند و قوت می‏دهند . « و اذ يقول المنافقون » (
عطف به ما قبل است ) نباشيد از كسانی كه [ از شهرشان ] بيرون شدند در
حالی كه چنان بودند و در حالی كه منافقين و بيماردلان چنين می‏گفتند . « اذ
يقول المنافقون »آنگاه كه منافقين می‏گويند در اينجا يعنی " می‏گفتند "
« و الذين فی قلوبهم مرض »و آنها كه در دلشان بيماری است ، بيمار دلان‏
. ( مقصود بيماری معنوی است نه اينكه قلبشان مريض است و بايد به دكتر
مراجعه كنند . قرآن هر جا می‏گويد : « فی قلوبهم مرض »مقصود مرضهای‏
روانی و اخلاقی است ) . منافقين و آنها كه در دلشان بيماريهای روانی و
اخلاقی است می‏گفتند : « غر هؤلاء دينهم »دين اينان ، اينها را مغرور كرده‏
. بيچاره‏ها ! كجا می‏رويد و با كدام قدرت ؟ ! ولی اينها غافل بودند كه‏
²و من يتوكل علی الله فهو حسبه »هر كه اتكايش به خدا باشد ، خدا [ برای‏
او ] كافی است . شما واقعا توكل را در كارهای پيدا بكنيد ( توكل يعنی‏
انسان وظيفه خودش را با اعتماد به خدا انجام بدهد ) آن وقت می‏بينيد
چطور دست خدا به همراهتان می‏آيد « فان الله عزيز حكيم »خدا غالب و
قاهر است ،

اگر بخواهد ، هيچ قدرتی در مقابل او نيست ، و حكيم است : و كارهايش‏
حكيمانه و بر اساس مصلحت است ، بی جهت كسی را تأييد نمی‏كند . در
اينجا اين قسمت از آيات كه دستورهای روانی و روحی به مردم است تمام‏
می‏شود . آيه بعد : « و لو تری اذ يتوفی الذين كفروا الملائكه يضربون‏
وجوههم و ادبارهم »موعظه‏ای است كه حال كافران را در وقت قبض روحشان‏
بيان می‏كند ، كه اين باشد ان شاءالله برای جلسه آينده .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: